Zintuiglijke prikkelgevoeligheid (SPS)

Ongeveer 15-20% van de mensen neemt, ten opzichte van anderen, extra intens prikkels of indrukken waar. Ze zijn zich bewuster van informatie vanuit de omgeving. Dit kan leiden tot een overprikkeld zenuwstelsel, waardoor niet alleen (chronische) vermoeidheid of zelfs een burn-out kan ontstaan, maar ook maag- en darmproblemen kunnen optreden.

Sensory processing sensitivity (SPS).

De wetenschappelijke term voor de sterke prikkelgevoeligheid is sensory processing sensitivity (SPS). Uit studies blijkt dat 50% van de verschillen op het gebied van gevoeligheid door genetische factoren kan worden verklaard. De prikkelgevoeligheid omvat zowel emotionele, fysieke als zintuiglijke aspecten. Iedereen beschikt over een bepaalde mate van gevoeligheid. Bij sommige mensen zijn er echter als het ware minder filters aanwezig in hun hersenen, waardoor zij makkelijk overvoerd en overweldigd kunnen raken door allerlei prikkels in hun omgeving. Vanuit neurowetenschappelijk oogpunt blijkt de structuur en functie van verschillende hersengebieden, zoals de hippocampus en de amygdala, hierbij een belangrijke rol te spelen.

Mensen met een hoge prikkelgevoeligheid zijn zich bewuster van informatie vanuit de omgeving en verwerken dit op een complexer niveau dan de meeste mensen. Men neemt aan dat dit de manier waarop zij denken, leren, plannen en de wereld waarnemen, beïnvloedt.

Welke factoren spelen een rol?

Overprikkeling kan door zeer uiteenlopende factoren worden veroorzaakt, onder andere door:
Fysieke omgeving: voedsel, koffie, medicatie
Sociale omgeving: stemmingen van anderen, grote groep mensen, drukte
Zintuiglijke prikkels: geluid, geur, smaak, ruwe kledingstof, scherp licht
Interne gewaarwordingen: gedachten, gevoelens, honger, pijn, dorst

Tijdsdruk, nieuwe omstandigheden en plotselinge of ingrijpende gebeurtenissen roepen ook makkelijk meer overprikkeling en stress op bij prikkelgevoelige mensen dan bij hen die dit niet of minder zijn.

In bepaalde omgevingen komen heel veel factoren samen, zoals kantoortuinen of klaslokalen. Dit zijn plekken waar zoveel tegelijk gebeurt en zoveel indrukken en prikkels zijn, dat het voor gevoelige volwassenen of kinderen soms niet ‘te verteren’ is. Hun zenuwstelsel kan er helemaal door in de war raken met onder andere maag – en darmproblemen als gevolg. Dat is niet vreemd als je je realiseert dat de meeste zenuwen op de maag/darm-as liggen.

Fysieke en mentale effecten

Zintuiglijke overprikkeling kan fysiek leiden tot bijvoorbeeld hartkloppingen, trillende handen, oppervlakkige ademhaling en een zweterige of juist koude huid, moeheid.
Mentaal kan het leiden tot onder andere vergeetachtigheid, concentratieproblemen, geïrriteerdheid (oplopend tot agressief gedrag), slaapproblemen, het gevoel geen grip meer te hebben op de situatie, burn-out.

Prikkels zoals geluid of drukte kunnen emoties met lading, zoals irritatie of een korter lontje veroorzaken. Het gedrag dat ontstaat door een overdaad aan prikkels wordt niet altijd door de omgeving begrepen. Als gedrag niet past bij de situatie geeft het aan dat er iets niet in orde is.

De agressie die een kind bijvoorbeeld laat zien in de klas tegen klasgenootjes, is vaak het gevolg van een andere, onderliggende emotie. Misschien is het kind overprikkeld, gestrest of gefrustreerd.

Als het kind alleen voor zijn gedrag wordt gestraft, is het enige dat het daarvan leert dat hij niet mag voelen wat hij voelt. Beter is het om hem de gelegenheid te geven kalm te worden en daarna met hem te praten. Naar zijn verhaal luisteren en samen in gesprek gaan over door welk gevoel zijn gedrag ontstond. Het kind doet wellicht zo omdat het zich niet begrepen voelt in zijn behoeften. Het heeft hulp nodig bij het omgaan met zijn gedrag.

Omgaan met overprikkeling

Voelen waar jij behoefte aan hebt is essentieel bij prikkelgevoelige mensen, vooral in een stressvolle tijd. Wanneer het prikkelgevoelige kinderen betreft ligt hier een taak voor de ouders of verzorgers. Het is belangrijk om tijd voor ontspanning te nemen, zodat het gevoelige zenuwstelsel tot rust kan komen. Hiermee kunnen overbelasting en chronische vermoeidheid worden voorkomen.

Hoewel aan bijvoorbeeld sport of muziek doen zeker een bron van ontspanning kan vormen, is het goed om na te gaan of het je niet meer kost dan dat het je geeft.
Voor nogal wat kinderen is het niet zo goed op te brengen om na een drukke schooldag nog naar een clubje te gaan. Volwassenen kunnen makkelijk worden geleefd door de gedachte dat ze na het werk nog van alles moeten beleven of aan sociale verplichtingen moeten voldoen. Maar als je prikkelgevoelig bent, heb je veel tijd nodig om daarvan (vaak alleen) bij te komen.

Andere dingen die kunnen helpen in het omgaan met overprikkeling zijn bijvoorbeeld tijdens werkdagen in de lunchpauze in je eentje een stukje gaan lopen, gezond eten, weinig koffie en alcohol, zoveel mogelijk je eigen tempo bepalen, geen films met veel spanning en geweld kijken en met vrienden delen wat er in je omgaat.

Is er een overeenkomst met Autistisch Spectrum Stoornis (ASS)?

Uit een review [1] Is gebleken dat SPS een eigenschap is die wordt gekarakteriseerd door een groter en sterker inlevingsvermogen, bewustzijn en opmerkingsvermogen en een complexere en diepgaander verwerking van indrukken en prikkels. Het onderscheidt zich van bijv. ASS en posttraumatische stressstoornis (PTSS), doordat er in reactie op stimuli andere hersendelen betrokken zijn bij beloning, geheugen, fysiologische homeostase, ik-de ander-relatie, empathie en bewustzijn.

Zijn er voordelen verbonden aan het hebben van een grotere gevoeligheid?

Er zijn ook voordelen verbonden aan het hebben van een grotere gevoeligheid. Vanuit evolutionair oogpunt bezien werd een groter waarnemingsvermogen door het individu van de omgeving als een voordeel gezien in situaties waarin het ging om kansen (eten, bondgenootschappen) of gevaar ( vijanden, roofdieren). Prikkelgevoeligen merkten dingen op die het merendeel van de groep ontging.

Prikkelgevoelige mensen zijn ook heel empathisch en merken het op wanneer andere mensen of dieren pijn hebben of gestrest zijn. Daarnaast beschikken ze vaak over een goed gevoel voor schoonheid in kunst en kunnen ze bijvoorbeeld verfijnde geuren en smaken onderscheiden.

Uit een onderzoek [2] onder 96 deelnemers bleek dat ze meer dan anderen last hebben van onprettige omstandigheden, maar het buitengewoon goed doen in prettige omstandigheden. Wellicht omdat ze dan meer aandacht hebben voor positieve stimuli dan voor negatieve en daar ook sterker op reageren.

Prikkelgevoeligen: het leven voelt als topsport

Voor prikkelgevoeligen (SPS) voelt het dagelijkse leven vaak als topsport. Veel prikkels en impulsen zijn voor hen namelijk ‘moeizaam te verteren’, stressvol en uitputtend. Zoals topsporters hun voeding aanpassen is dat ook raadzaam voor SPS-ers.

Veel SPS-ers houden van licht verteerbare voeding, omdat dit minder buikklachten en energieverlies geeft. Vanwege de stress loopt de vertering terug en kan door onverteerde voeding meer rotting en gisting plaatsvinden in de darmen. De toxinen die dit geeft maken je nog meer overprikkeld en ziek.

SPS-ers hebben nogal eens last van voedselintoleranties. Vaak betreft het gevoeligheid voor gluten, koemelk en FODMAP-rijke voeding. Je voeding aanpassen geeft minder klachten en ook meer energie.

Maar ook vetten kunnen vaak verkeerd vallen of niet goed verteerd worden. Vooral oliesoorten (olijfolie, saffloerolie, zonnebloemolie), maar de makkelijker verteerbare vetten als roomboter, kokosolie en ghee geven geen problemen. Ongezonde vetten moeten worden vermeden en tref je o.a. aan in de frituur, maar ook in koekjes, chips en in margarine.

Veel SPS-ers volgen een vegetarisch of veganistisch dieet. Ze hebben een levenswijze waarbij ernaar gestreefd wordt om geen dieren te (laten) gebruiken. Het gaat hen daarbij niet alleen om de manier waarop dieren gebruikt worden, maar vooral dát dieren gebruikt worden. Daarnaast verteren ze de dierlijke eiwitten moeizaam.

Eet af en toe een stukje vlees als je daar de behoefte toe voelt. Als je niet vegetarisch/veganistisch bent en je voelt aan dat je behoefte hebt aan vlees (zink, ijzer en Vitamine B12, zwavelhoudende aminozuren) eet dan vlees van dieren die met gras gevoerd zijn. Eet liever geen varkensvlees en eet slechts zeer beperkt rood vlees. Het vlees klaar maken in een Tajine of Romertopf maakt het makkelijker verteerbaar.

Of eet magere vis wanneer vette vis niet goed verteert, om voldoende zwavelhoudende aminozuren binnen te krijgen.

Voor SPS-ers is het extra belangrijk om onbewerkt en natuurlijk te eten. Vermijd zoveel mogelijk kleurstoffen en andere e-nummers, cafeïne, alcohol, geraffineerde suikers, bewerkte en voorverpakte voedingsmiddelen of maaltijden. Ook gefrituurd voedsel en andere junkfood kun je het beste achterwege laten. Vermijd snelle koolhydraten uit witte pasta en wit brood. Vervang ze door bijvoorbeeld quinoa, boekweit , teff of zilvervliesrijst. Deze producten bevatten meer voedingsstoffen en zorgen ervoor dat je bloedsuikerspiegel stabiel blijft. Ga zoveel mogelijk voor biologische voeding, biologische groenten en fruit.

Eet regelmatig peulvruchten, noten, zaden en pitten en drink vooral (osmose)water en kruidenthee. Velen bevalt het om Ayurvedisch te gaan eten volgen de principes van een vatavoeding (tip; boek; Energieherstelplan) .

Ook is het goed om E-nummers te mijden waaronder E621. E-nummer 621 verstoort het zenuwstelsel ernstig. Het is uit onderzoek gebleken dat deze stof o.a. hyperactiviteit en gedragsstoornissen kan veroorzaken.

Het zit vaak in producten zoals: vleeskruiden, soepen, bouillon, sauzen, vleeswaren, hartige snacks (zoals chips), zakjes en pakjes met kruiden, smaakstoffen, sojasaus, enz.

Als SPS-er ben je vaak ook extra gevoelig voor geuren, texturen en chemicaliën in verzorgings- en schoonmaakproducten. Dus ook daar moeten andere keuzes in gemaakt worden om reacties te vermijden.

Door zo gezond mogelijk te eten, voorkomen je een overprikkeling van binnenuit. Ook zal je daardoor meer energie en vreugde in je leven gaan ervaren.
Belangrijk is ook om overprikkeling te voorkomen door op tijd rust te nemen, te mediteren, te luisteren naar je intuïtie en regelmatig een wandeling in de natuur te maken.

Marijke Verstege

Aanhoudende Stress en uitputting Plus test (Burnout Plus Kombitest)

Verkoopprijs € 329,00
Koop deze test hier
Ter bepaling van de actuele neuro-endocrinologische situatie. Laboratoriumanalyse van adrenaline, het cortisol dagprofiel, DHEA, dopamine, noradrenaline, serotonine, testosteron, progesteron en oestradiol.

Zowel lichamelijke als geestelijke stress kan een duurzame uitwerking hebben op het lichamelijk en geestelijk welbevinden van de mens. De afstemming van het centrale zenuwstelsel en de fijne coördinatie als antwoord op stress volgt na een samenspel van Cortisol met de eveneens stimulerende catecholaminen noradrenaline en adrenaline en in nauwe wisselwerking met het meer remmende serotonine.

Een burnout is het gevolg van een aanhoudende buitensporige individuele belasting. Deze toenemende vermoeidheid is geassocieerd met een stoornis van de neuronale en hormonale regulatie en het falen van de bijbehorende compensatiemechanismen. Met deze laboratoriumtest kan de actuele neuro-endocriene situatie worden bepaald.

Indicaties:

– extreme moeheid in de ochtend
– algehele vermoeidheid
– prestatievermindering
– depressie
– slapeloosheid
– angsten
– lichamelijke en geestelijke stress