Zware metalen leiden mogelijk tot nierschade

De gecombineerde blootstelling aan de zware metalen cadmium, lood, arseen en kwik blijkt het aanvaardbare niveau 2 tot 14 keer te overschrijden met mogelijk nierschade tot gevolg, dit wordt door onderzoek door het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) aangetoond. Mensen komen vooral in aanraking met dit soort chemische stoffen via voedsel en drinkwater. [1]

Als volwassenen (18-65 jaar) te veel zware metalen binnenkrijgen, ontstaat er mogelijk op latere leeftijd nierschade. Van de vier onderzochte metalen dragen vooral cadmium en lood hieraan bij. De mate van overschrijding was afhankelijk van de blootstellingsstatistieken, het blootstellingsscenario en het land.

Risico’s bij zware metalencombinaties

De Europese Commissie (EC) maakt zich zorgen over de mogelijke risico’s van het binnenkrijgen van combinaties van dergelijke chemische stoffen en vindt dat hier snel duidelijkheid over moet komen. Het RIVM heeft in opdracht van de EC samen met 9 zusterinstituten en universiteiten een eerste verkennend onderzoek gedaan naar de risico’s van gecombineerde blootstelling aan deze vier metalen.

Eerder deed het RIVM al onderzoek [2] naar de optelsom van blootstelling aan stoffen zoals zware metalen op de ontwikkeling van het brein, en ook toen werd al geconcludeerd dat de blootstelling hieraan mogelijk te hoog is. Er gaat ook nog aanvullend onderzoek verricht worden naar de hoeveelheid van deze metalen in bloed en urine.

In een wetenschappelijk artikel [3] over dit onderwerp werd geconcludeerd dat cadmium en lood het meest bijdroegen aan de gecombineerde blootstelling, gevolgd door anorganisch arseen (arsenicum) en anorganisch kwik. Zware metalen staan bekend om hun schadelijke effecten op de nieren (EFSA Citation 2009a, Citation 2010b, Citation 2012c).

Chronische metalenblootstelling

De gezondheidsrisico’s van metalen zijn gedurende vele jaren beoordeeld op basis van de blootstelling aan één enkel metaal. Maar mensen worden in hun dagelijkse leven chronisch blootgesteld aan meerdere metalen, via verschillende bronnen zoals voedsel, drinkwater, stof of consumentenproducten. Dit gebeurt via verschillende blootstellingsroutes: oraal, via de huid en via inademing. Dit laatste door bijvoorbeeld kaarsen of wierook te branden. 

Door de gecombineerde blootstelling aan verschillende metalen kan het risico als gevolg van dosistoevoeging cumuleren (Rotter et al. Citation 2018). Daarom is het nodig om het risico van gecombineerde blootstelling aan metalen op nefrotoxiciteit te beoordelen.

Alleen al via voeding zware metalenoverschrijding

De casestudy laat zien dat de blootstelling van volwassenen aan cadmium alleen al via de voeding het aanvaardbare innameniveau voor chronische nierziekte kan overschrijden. Dit geldt ook voor blootstelling aan alleen lood via de voeding. Bij deze beoordeling werd gebruik gemaakt van de meest recente voedselconsumptiepeilingen uit Oostenrijk, Kroatië, Cyprus, Tsjechië, Denemarken, Frankrijk, Italië, Nederland, Portugal en Slovenië.

Afhankelijk van het land droegen lood in drinkwater, vlees en vleesproducten, fruit en fruitproducten, kruiden, specerijen en specerijen, aardappelen en andere zetmeelrijke wortels en knollen, en peulvruchten, noten en oliehoudende zaden elk tussen de 5 en 10% bij aan de totale gecombineerde blootstelling.
Dit gold ook voor cadmium in graan en graanproducten, fruit en fruitproducten, en vlees en vleesproducten.

Voor anorganisch arseen waren het granen en andere graanproducten dan rijst en/of vis en zeevruchten die 5-10% bijdroegen aan de totale gecombineerde blootstelling.
Er waren geen voedingsproducten die anorganisch kwik bevatten die 5% of meer bijdroegen aan de totale gecombineerde blootstelling.

Cadmium en lood, die samen verantwoordelijk zijn voor ongeveer 80% van de gecombineerde blootstelling, waren vaak aanwezig in dezelfde, vaak geconsumeerde voedingsmiddelen zoals granen, groenten en fruit.

Bij deze beoordeling werd overigens alleen rekening gehouden met de blootstelling aan de metalen via de voeding, waardoor andere relevante blootstellingsroutes, zoals lucht, sigarettenrook, stof en bodem, werden verwaarloosd. Beroepsmatige blootstelling van werknemers aan metalen kan via andere routes extra blootstelling veroorzaken.

Lood stapelt zich op in het skelet

Een groot deel van het lood stapelt zich op in het skelet; de rest blijft in het bloed zitten. Wanneer iemand langdurig is blootgesteld aan lood, kan dit leiden tot bloedarmoede en een verstoorde werking van de nieren en de vruchtbaarheid. Bij kinderen kunnen lage gehaltes lood in het lichaam al zorgen voor een verstoorde ontwikkeling van het zenuwstelsel, wat zich kan uiten in gedragsstoornissen en in een verminderde intelligentie.

Het loodgehalte in het Nederlandse kraanwater is laag. Toch laat onderzoek van het RIVM uit 2019 zien dat zwangeren, flesgevoede kinderen en jonge kinderen tot en met 7 jaar te veel lood kunnen binnenkrijgen via kraanwater. Dit is alleen het geval als zij thuis nog loden waterleidingen hebben, of wanneer zij water drinken uit nog onvoldoende doorgespoelde leidingen van nieuwbouwwoningen.

Een lage thiamine(B1)status verhoogt de (neuro)toxiciteit van lood. Lood verplaatst zich langzaam van het bloed naar tanden en botten. Thiaminesuppletie verlaagt de loodconcentratie in bloed, nieren en botten.

Arseenophoping in lever, nieren, longen en milt

De mens wordt vooral blootgesteld aan arseen via voeding, inname van buitenlucht en water. Arseen komt in verschillende vormen voor en deze vormen zijn niet allemaal even schadelijk voor de gezondheid. Zo is de vorm die in vis voorkomt minder schadelijk dan de vorm die van de industrie afkomstig is. Arseen kan leiden tot bloedarmoede, tintelingen in de ledematen, longkanker en huidkanker.

Arsenicum-verbindingen worden voornamelijk in het maag-darmkanaal geresorbeerd en hopen zich in de lever, nieren, longen en ook de milt op.

Cadmium verstoort nierwerking en botstofwisseling

Cadmium komt in het lichaam door bijvoorbeeld het inademen van huisstof, het drinken van vervuild water, roken of het eten van groenten die op vervuilde bodem zijn geteeld.
Cadmium komt in het lichaam vooral terecht in de lever en de nieren en het duurt lang voordat het cadmium uit het lichaam gaat. Cadmium kan de werking van de nieren verstoren, het maakt botten minder stevig en het inademen van cadmium geeft mogelijk een verhoogde kans op longkanker.

De schadelijke werking van cadmium ontstaat door interacties met essentiële mineralen. Cadmium heeft een hoge affiniteit met metaalbindende proteïnen en kan zink verdringen. Cadmium remt het calciummetabolisme, vermindert de calciumresorptie uit de darmen, het vrijkomen van calcium uit de botten en de resorptie van calcium via de nieren. Cadmium beïnvloedt de botopbouw door beïnvloeding van vitamine D. Cadmium geeft vooral decalcificatie en osteoporose.
Tot de cadmiumrijke voedingsmiddelen rekent men: wortelgewassen, spinazie, orgaanvlees, conserven.

Kwik komt vrij uit amalgaanvulling

Kwik is in elke hoeveelheid toxisch. De belangrijkste bron voor een kwikbelasting is amalgaam uit vullingen in het gebit in de vorm van kwikdamp en kwikionen (anorganisch kwik). Via deze vullingen kan kwik makkelijk in het lichaam worden opgenomen en opstapelen in organen zoals de hersenen. Vissen zijn een andere grote bron van kwik.

De hoeveelheid kwik in hersenweefsel correleert met het aantal amalgaamvullingen in het gebit (Eggleston et al, 1987). Een vulling bestaat voor 50% uit kwik en bevat circa 750-1000 mg kwik. Kwik lekt 24 uur per dag, 7 dagen per week uit amalgaamvullingen. De halfwaardetijd van kwik is 30-70 dagen. Dat betekent dat door het voortdurend vrijkomen van kwik uit amalgaamvullingen de belasting met kwik steeds verder toeneemt. Er wordt geschat dat er gemiddeld 20-150 mcg kwikdamp per dag vrij komt uit een met meerdere amalgaamvullingen gevuld gebit. Waarschijnlijk zal ingevolge Europese regelgeving omstreeks 2030 het gebruik van amalgaam verboden zijn.

Negatieve effecten van kwik:

• wordt via de longen voor 85% opgenomen;
• kan door zijn lipofiele eigenschappen makkelijk de bloed-hersenbarrière passeren;
• is via de placenta opneembaar door het ongeboren kind en kan een ongunstig effect hebben op de ontwikkeling van het zenuwstelsel van het ongeboren kind;
• kwikbelasting veroorzaakt longontstekingen, parodontose, verhoogde speekselvloed, metaalsmaak, tremoren en proteïnurie;
• onderzoek toont aan dat gevoeligheid voor kwik vaker voorkomt bij patiënten met fibromyalgie.
• kwik remt de werking van vitamine B1, biotine, zink, mangaan, selenium, R alfaliponzuur, glutathion en cysteïne;
• door bacteriën in de darmen kan anorganische kwik omgezet worden in uiterst toxische kwikzouten.
• Nadelige effecten op de nieren kunnen grofweg worden onderverdeeld in effecten op de tubuli (cadmium, anorganisch kwik) en glomeruli (lood, anorganisch arseen, anorganisch kwik). Beide hebben invloed op het functioneren van de nieren en kunnen leiden tot onder andere chronische nierziekte .

Andere negatieve gezondheidseffecten

Zware metalen vertonen een breed negatief werkingsspectrum. Ze binden vanwege hun grote affiniteit voor zwavel aan disulfide- en sulfhydrylgroepen van eiwitten. Dit leidt tot proteïnestructuurveranderingen en enzymstoornissen en bevordert de ontwikkeling van auto-immuunziekten.

Onderzoek [4] onder 350.000 mensen uit 37 landen bevestigt dat zware metalen waaronder lood, arseen en cadmium mede oorzaak zijn van hart- en vaatziekten.
Uit studies [5,6] naar de effecten van zware metalen op het brein, blijkt dat zware metalen een risicofactor zijn voor het ontstaan van hersenziekten waaronder Alzheimer.

Vitamine E beschermt onder meer nieren, lever, hersenen en testes tegen toxiciteit van zware metalen zoals lood, kwik, cadmium, aluminium, zilver en koper.

Wettelijke eisen

In de Europese Unie zijn voor lood, cadmium, kwik en arseen maximum toegelaten gehalten vastgesteld. Deze gelden voor levensmiddelen zoals vis, schaal- en schelpdieren, vlees, orgaanvlees, granen, rijst en groenten.
Er zijn in de EU ook wettelijke eisen voor het maximum toegelaten gehalte aan zware metalen in drinkwater.

De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) ziet toe op de naleving van de normen. Arseen, cadmium, lood, maar ook nikkel mogen niet meer in persoonlijke verzorgingsproducten zitten. Ook zijn er beperkingen voor het gebruik van onder andere lood, cadmium en kwik in verpakkingen.

Voor meer informatie betreffende zware metalen, zie ons archief:

Zware metalen schaden gezondheid.
Zware metalen risico voor hart, nieren, botten en hersenen.

Marijke Verstege

Zware metalen urinetest plus

Verkoopprijs € 110,95
Koop deze test hier
Bepaling van 17 zware metalen in de urine: aluminium, antimoon, arsenicum, lood, cadmium, chroom, kobalt, ijzer, koper, nikkel, palladum, platina, kwik, thalium, zink, tin.

Voor de beoordeling van de individuele blootstelling aan toxisch relevante stoffen is, naast een gedetailleerde medische milieuanamnese, de introductie van laboratorium diagnostische maatregelen onontbeerlijk. De keuze en het gebruik van laboratorium diagnostische maatregelen wordt echter bemoeilijkt door het feit dat de betrokkenen in zeldzame gevallen specifieke symptomen en klachten kunnen beschrijven die baanbrekend zouden zijn.

De belasting door zware metalen is niet alleen verantwoordelijk voor algemene klachten zoals misselijkheid, braken, chronische vermoeidheid, uitputting, hoofdpijn, migraine, concentratieproblemen en slapeloosheid, maar ze bevorderen ook het ontstaan van chronische ziekten. Meestal zien we symptomen die veel lijken op andere ziektebeelden of psychologische stress reacties. Met betrekking tot een blootstelling aan zware metalen zijn meestal hoofdpijn, duizeligheid, slaap- en concentratieproblemen of ADHD gelijkende symptomen prominent aanwezig. Bovendien moet men rekening houden met hormonale stoornissen, bloedbeeld veranderingen, nieraandoeningen, immunologische aandoeningen, auto-immuunziekten en andere metabole aandoeningen en orgaanfunctiestoornissen.

Een steun voor de inperking van het aantal vermoedelijke diagnoses kan een speciale screening zijn die de die besluitvorming ondersteunen voor verdere diagnostische maatregelen. Een urineonderzoek is een afspiegeling van de uitscheiding van de metalen. De bepaling van de concentratie in de urine is voornamelijk geïndiceerd voor metalen die nierbeschadiging veroorzaken. Zo is de concentratie van cadmium in de urine een indicator van de chronische blootstelling aan dit zware metaal.

Zware metalen drinkwater analyse

Verkoopprijs 57,95
Koop deze test hier
Een belasting van het water treed vaak pas op wanneer de leidingen in het huis verder lopen. In de gebouwen kan het water in bepaalde situaties enkele uren of mogelijk zelfs dagen onbeweeglijk in de leidingen staan. Afhankelijk van het materiaal van de waterleiding kan dit leiden tot chemische reacties met een afgifte van metaalionen in het water. Waterleidingen van oudere gebouwen kunnen hoofdzakelijk koper of zelfs lood bevatten. Nikkel kan in kranen voorkomen.

Een dergelijke verontreiniging van het drinkwater kan leiden tot ernstige gezondheidsproblemen, zoals neurologische aandoeningen of bloedarmoede, beschadiging van de lever, migraine, negatieve invloed op de uitwisseling van nutriënten, verzwakking van het immuunsysteem, vermindering van serumspiegels van enkele lipoproteïnen, allergieën, groei en ontwikkelingsstoornissen, kanker, schade aan organen of het zenuwstelsel en/of auto-immuunziekten (bijv. aandoeningen aan de gewrichten).

Drinkwater uit bronsystemen kan diverse metalen en verbindingen, zoals sulfaat, nitriet, nitraat of fosfaat (fosfor) bevatten en gezondheidsrisico’s met zich mee brengen. Toenemende verstedelijking, industrialisatie en landbouw, evenals huishoudelijk en industrieel afvalwater (bv. zuiveringsslib) zijn daarvoor belangrijke oorzaken. Natuurlijke geologische processen kunnen eveneens het grondwater belasten.

De hardheid van het water wordt bepaald door de concentratie calcium- en magnesiumzouten en kan regionaal sterk variëren. De hardheid wordt evenals in Duitsland uitgedrukt in de eenheid °dH (Duitse hardheid; 1°dH = 10mg per liter):

– Zacht water: < 8,4°dH
– Middelhard: 8,4-14,0°dH
– Hard water: >14,0°dH

NB. Het duurt ongeveer 3 weken voordat de uitslag bekend is!

Drinkwateranalyse voor zuigelingen en baby‘s

Drinkwateranalyse Legionella