Menopauze: verhoogd risico op hart – en vaatziekten

De afname van oestrogeen tijdens de menopauze geeft risico’s op hart- en vaatziekten. Wereldwijd zijn hart- en vaatziekten de belangrijkste doodsoorzaak bij vrouwen, en het risico daarop stijgt aanzienlijk na de overgang. Uit onderzoek blijkt dat bepaalde voedingsstoffen een beschermende rol kunnen spelen.[1]

Met het begin van de menopauze neemt de oxidatieve stress toe, wat gepaard gaat met een verminderde vaatfunctie, ontstekingen en trombose, waardoor het risico op de ontwikkeling van hart- en vaatziekten, de belangrijkste doodsoorzaak bij vrouwen, toeneemt. Neutraceuticals werken in op fundamentele processen in het lichaam die door de hormonale veranderingen worden beïnvloed en kunnen daardoor een beschermende werking hebben.

Hartgezondheidsbevorderende aminozuren

Nutraceuticals (samentrekking van ‘nutrition en ‘pharmaceutical’), zijn functionele voedingsmiddelen, of producten daarvan, die gezondheidsbevorderende eigenschappen hebben. Micronutriënten zoals vitamines, mineralen, aminozuren en probiotica behoren hiertoe. Aangetoond is dat bioactieve samenstellingen hierin mogelijk een positief effect hebben op de cardiovasculaire gezondheid via een epigenetisch (omgevingsafhankelijk) mechanisme.

L-theanine, Glycine en N-acetylcysteïne (NAC) behoren tot die categorie. Het zijn aminozuren met een potentiële antioxiderende en ontstekingsremmende werking. Overigens zijn de genoemde stoffen geen vervanging voor een gezonde leefstijl of medische behandeling.

L-theanine

L-theanine is een aminozuur dat vooral voorkomt in groene thee en erom bekend staat dat het kan helpen bij het verbeteren van de slaapkwaliteit en het verminderen van stress en angst, zonder een versuffend effect te veroorzaken.

De tijdens de menopauze vaak voorkomende stress- en slaapproblemen kunnen het risico op hart- en vaatziekten verhogen.
Extracten van groene thee, die rijk zijn aan L-theanine, kunnen daarnaast het totale cholesterol en LDL-cholesterol na de menopauze verlagen en zo een bijdrage leveren aan een betere hartgezondheid.

Glycine en NAC samen nóg krachtiger

Glycine wordt in verband gebracht met verbeteringen in de metabolische gezondheid door het verminderen van oxidatieve stress en ontstekingen en het speelt behalve een fundamentele rol bij de aanmaak van eiwitten, ook een sleutelrol in de productie van glutathion.

N-Acetyl-Cysteïne (NAC) kan de nadelige effecten van hormoonverlies op ontstekingsniveaus en cholesterol verminderen. Het komt niet in significante hoeveelheden voor in voeding, maar is wel als supplement verkrijgbaar.

Wanneer NAC en glycine samen worden gegeven (GlyNAC) worden alle belangrijke bouwstenen voor glutathion geleverd en dit blijkt zeer effectief bij het verbeteren van de mitochondriale functie (de energiecentrales in de cellen) en het verminderen van oxidatieve stress.

Hoewel er geen menselijke studies zijn uitgevoerd om het effect van GlyNAC op de gezondheid na de menopauze te bestuderen, lijkt GlyNac een potentieel voedingssupplement te zijn dat de cardiovasculaire functie en andere gezondheidsproblemen die verband houden met de menopauze kan verbeteren.

Het gunstige effect van probiotica

Uit onderzoek [2] is gebleken dat probiotische supplementen bij vrouwen in de menopauze een gunstig effect kunnen hebben op een aantal cardiovasculaire risicofactoren, doordat de integriteit van de darmwand daarmee behouden blijft, waardoor de translocatie van bacteriën door de darmwand wordt verminderd en systemische ontstekingen afnemen.

Waardoor nemen hart- en vaatziekten toe na de menopauze?

Omdat de oestrogeenspiegel daalt ten gevolge van de menopauze, neemt de beschermende rol ervan bij ontstekingsprocessen, oxidatieve stress en de productie van stikstofmonoxide in de vaatwanden af. Dit uit zich in een verminderde functie van de endotheelcellen (de binnenbekleding van bloedvaten), verstijving van de vaatwanden en meer ontstekingen.

Vanaf 40 jaar neemt de kans op een hoge bloeddruk toe, terwijl veel vrouwen na de overgang ook nog zwaarder worden, wat sowieso al kan leiden tot een hogere bloeddruk en dus meer kans op hart – en vaatziekten. Ook het eten van zout kan na de overgang meer effect op de bloeddruk hebben dan daarvoor.
De hoeveelheid ‘goede’ HDL-cholesterol daalt, terwijl die van het ‘slechte’ LDL-cholesterol stijgt. Verbetering van de vetsamenstelling verlaagt de kans op hart- en vaatziekten aanzienlijk.

De lichaamssamenstelling verandert, doordat er makkelijker vet wordt opgeslagen, vooral rond de buik. Omdat dit buikvet metabolisch actief is, produceert het stoffen die ontstekingen en insulineresistentie bevorderen, wat ook een factor is die bijdraagt aan het ontstaan van hart – en vaatziekten.

Er zijn verbanden gevonden tussen symptomen zoals opvliegers en nachtelijk zweten (vasomotorische symptomen), stemmingswisselingen (depressie en angst), slaap- en cognitieve stoornissen, en veranderingen in de urogenitale en seksuele functie en het risico op hart- en vaatziekten.

Het type menopauze, de stadia van de menopauze, endogeen estradiol en de leeftijd waarop de menopauze intreedt, spelen ook een rol.
In een meta-analyse van drie prospectieve onderzoeken met daarin 3568 gevallen van hartfalen, bleek dat vrouwen die vroeg in de menopauze kwamen (op de leeftijd van <45 jaar, ongeveer 10% van de vrouwen) een significant groter risico op hartfalen hadden.

Gebaseerd op gegevens uit de Framingham Heart Study, zou het echter ook mogelijk zijn dat een slechtere cardiovasculaire gezondheid vóór de menopauze het begin van de natuurlijke menopauze kan beïnvloeden.

Een als gevolg van een door eierstokkenverwijdering ontstane menopauze tijdens de premenopauzale periode wordt geassocieerd met een hoger risico op hart- en vaatziekten. Verwijdering van de baarmoeder, ongeacht de ovariële status, heeft geen invloed op risicofactoren voor hart- en vaatziekten vóór of na de menopauze.

Vochtinname tijdens de menopauze

Voldoende vochtinname is van groot belang tijdens de menopauze, met name met betrekking tot de celstofwisseling en het behoud van een optimale hemostase (het proces van bloedstelpen bij verwondingen). De dagelijkse vochtinname speelt een belangrijke rol bij onder andere het reguleren van de warmtebalans, ontgifting, het behoud van een goede werking van het maag-darmkanaal, de vochtigheid van de slijmvliezen, het transport van voedingsstoffen en zuurstof en het draagt bij aan de gezondheid van het skelet.

De hormonen oestrogeen en progesteron hebben niet alleen een significante invloed op het cardiovasculaire systeem, maar ook op de vocht- en elektrolytenbalans. Tijdens de menopauze beïnvloeden hormonale veranderingen ook het dorstgevoel, wat kan leiden tot een aanzienlijke afname van de vochtinname.

Dieet is belangrijke, beïnvloedbare factor

Vanwege de stijgende trend in de algehele levensverwachting zal een aanzienlijk deel van de vrouwen tot 40% van hun leven postmenopauzaal doorbrengen. Naast voldoende beweging en zo min mogelijk stress is het verbeteren van het dieet een belangrijke beïnvloedbare factor voor het voorkomen van hart- en vaatziekten.

Er is meer onderzoek nodig om de effecten te onderzoeken van hoe functionele voeding, diëten en voedingspatronen het risico op hart- en vaatziekten bij vrouwen in de menopauze individueel beïnvloeden. Het RadboudUMC onderzoekt, in samenwerking met het Erasmus MC, de Hartstichting en ZonMw, via het project MENOFOOD feiten en fabels over voeding en de invloed op hartgezondheid met als doel te komen tot betrouwbare adviezen voor een gezondere overgang.

Zie ook:
Homeopathie en voeding bij depressies in de overgang
Voedinginterventies bij de menopauze

Marijke Verstege

Cytochroom P450 1B1 ( CYP1B1 ) gen en oestrogeen
Cytochroom P450 1B1 ( CYP1B1 gen ) is een enzym dat 4-hydroxylatie katalyseert, wat een belangrijke rol speelt in de menopauze. De hoeveelheid oestrogeen in het bloed kan verband houden met het begin van de menarche en de menopauze. Hydroxylatie is essentieel bij het elimineren van oestrogeen, waarbij oestrogeencatechol wordt geproduceerd via geslachtssteroïdehormoon (SSH) en biosynthesepaden. Het oxidatieve metabolisme wordt gemedieerd door het fase I-enzym CYP1B1 , dat 17b-estradiol omzet in 4-hydroxyestradiol (4-OH-E2) en 2-hydroxyestradiol (2-OH-E2) catecholoestrogenen die oestrogeenreceptoren activeren.

Polymorfismen veroorzaken veranderingen in de katalytische eigenschappen van estradiol (E2) metabolische enzymen in het CYP1B1- gen, wat leidt tot een toename of afname van de enzymactiviteit. Polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK) en acrylamines worden geactiveerd door het CYP1B1- enzym, wat resulteert in reactieve metabolieten die DNA-schade veroorzaken. Onderzoekers hebben veel SNP’s in dit gen gezien: mutaties die voornamelijk zijn geïdentificeerd in de verandering in oestrogeenfunctie. De SNP-mutatie rs1056836 gaf bijvoorbeeld 0,9 jaar eerder de menopauze, en een korter reproductief levensjaar dan andere mutaties.

Genes linked with early menopause and the pathogenesis of its associated diseases: a systematic review. 17 jan. 2022. https://mefj.springeropen.com/articles/10.1186/s43043-021-00093-0

Leverpaspoort (DNA wangslijmvlies test)(4-6 weken)
Met dit “Leverpaspoort” is het mogelijk om preventief in kaart te brengen hoe de hormoonbalans verstoord kan worden door 1 of meer afwijkende Cyp-enzymen.

Metabole oestrogeenroutes beïnvloeden hormonen
Oestrogenen zijn vetachtige stoffen en kunnen daarom niet direct worden uitgescheiden. Ze worden in de lever verwerkt tot vijf oestrogeenmetabolieten (stofwisselingsproducten). Dit zijn de wateroplosbare vormen van oestrogeen, die in deze vorm wel kunnen worden uitgescheiden via urine en ontlasting. Deze metabolieten hebben echter nog steeds een oestrogene werking op het hormoonsysteem. Hoe werkt de metabole route en waarom is deze belangrijk?