Een tropische verrassing in de keuken: Kokosolie. Wanneer de argeloze consument rondkijkt bij het aanbod bak- en braadproducten in het schap van de supermarkt of natuurvoedingswinkel, zakt bij velen de moed in de schoenen. U moet bijna een wetenschappelijke titel in de menselijke voedingsleer hebben om een verantwoorde keuze te maken.
Al die verschillende producten met hun bijzonderheden! “Goed voor hart en bloedvaten”, “bevat minder calorieën”. In de praktijk zullen veel mensen kiezen voor het product dat ze kenden uit hun ouderlijk huis, of voor het merk dat een hoofdrol in een televisiereclame had.
Een product dat de laatste tijd terecht steeds meer positieve aandacht krijgt is kokosolie.
Productie van kokosolie
Kokosolie wordt verkregen uit de vrucht en het zaad van de Cocos nucifera ofwel de kokospalm. Na het plukken van de kokosnoten wordt eerst de dikke buitenbast van de noot met een groot kapmes op verschillende plaatsen ingesneden om daarna handmatig te verwijderen. Een nogal taaie klus. Een stuk eenvoudiger is vervolgens het aftappen van het lekkere kokoswater dat bovendien erg goed tegen de dorst is.
Dan volgt een betrekkelijk precisiewerkje: namelijk het verwijderen van de harde bruine binnenbast die het vruchtvlees beschermt, ook wel kopra genoemd. Dit gebeurt door behendige handen die, met een soort handbijl, deze bast stukje voor stukje verwijderen.
Van vruchtvlees naar olie
Nu kan de kopra schoongemaakt worden. Dit vruchtvlees bestaat voor ongeveer 65% uit olie. Afhankelijk van het gewenste eindproduct kan deze olie op verschillende manieren gewonnen worden. Zo denken veel mensen dat kokosolie per definitie naar kokos smaakt, maar dat is zeker niet het geval.
Kokosolie wordt gewonnen door persing van vers of gedroogd vruchtvlees. Wanneer het verse vruchtvlees, zeg maar de natte kopra, van verse en volwassen kokosnoten wordt gebruikt, krijgt u olie met de karakteristieke en zachte kokossmaak. Deze olie mag ‘extra vierge’ genoemd worden.
Om kokosolie met een neutrale smaak en geur te maken wordt gebruik gemaakt van gedroogde kopra. De daaruit verkregen olie wordt behandeld met stoom (heet water van minimaal 100°C waardoor de geur verdwijnt. Dit type olie is zeer geschikt voor alle gerechten waarbij een kokossmaak niet mag overheersen.
Beide methoden zijn van toepassing op de productie van biologische kokosolie.
In de gangbare olieproductie, dus zonder biologische certificering, worden andere ongewenste methoden toegepast, zoals het bleken met bleekaarde.
Vetzuursamenstelling
Ieder voedingsvet bestaat uit verschillende vetzuren, dat het zijn specifieke eigenschappen geeft. Afhankelijk van de verschillende vetzuren in het voedingsvet gedraagt het vet zich op een bepaalde manier in het lichaam.
Overigens wordt het meestal olie genoemd als het vloeibaar is en vet als de samenstelling vast is.
Kokosolie heeft een unieke samenstelling: het bestaat voor het grootste deel uit verzadigde vetzuren. Dit heeft als voordeel dat het een erg stabiel vet is dat niet snel ranzig wordt en relatief goed tegen hogere temperaturen bestand is. Een klein percentage, namelijk 2 %, bestaat uit meervoudig onverzadigde vetzuren.
Kokosolie is vloeibaar bij een temperatuur van meer dan 25° C en dus vast bij een lagere temperatuur. In de landen waar het geproduceerd wordt is de temperatuur altijd hoger dan 25° C en is de olie dus altijd vloeibaar. Vandaar dat de term ‘olie’ beter past dan ‘vet’. Ook als het vast is.
Prima om te bakken en braden
Het is een zeer geschikt product om in te bakken en braden, vanwege de relatief geringe kans op oxidatie. Naarmate een vet meer onverzadigd is, neemt het risico op oxidatie toe waarbij er mogelijk cel-beschadigende hydroxyl-radicalen ontstaan. Bij kokosolie is dit risico te verwaarlozen.
Vetzuren bestaan uit ketens van koolstofatomen. Deze ketens kunnen verschillende lengtes hebben. Er wordt vaak een onderscheid gemaakt tussen korte, middellange en lange vetzuurketens. Kokosolie bestaat hoofdzakelijk uit korte en middellange vetzuurketens.
Uit onderzoek blijkt dat deze korte en middellange vetzuurketens door het lichaam veel gemakkelijker verbrand worden als energie (vooral de hartspier maakt hier gebruik van) dan langere ketens, die het lichaam vanwege een lastiger vertering gemakkelijker als vetweefsel opslaat (M.G. Enig, 2003). Slanke varkens Cherie Calbom vertelt in haar boek “The Coconut Diet” over een groep Amerikaanse boeren die hun varkens sneller wilden laten aankomen in gewicht door ze extra kokosolie te geven. Helaas bleek het erg moeilijk de varkens dikker te laten worden. In plaats van dikker, werden de varkens juist slanker en actiever… De boeren ontdekten dat met plantaardige oliën zoals sojaolie en maisolie (beide bevatten veel lange keten vetzuren) de dieren veel gemakkelijker vetgemest konden worden.
Virussen en schimmels
Kokosolie bestaat voor ongeveer de helft (49%) uit laurinezuur, een vetzuur dat veel in moedermelk voorkomt en de voorloper is van monolaurine. Monolaurine is een stof met sterke antimicrobiële eigenschappen. Zo is recent aangetoond dat monolaurine de Helicobacter pylori kan doden, dit is de bacterie die maagzweren kan veroorzaken (Sun, O’Connor, Roberton, 2003) Ook is aangetoond dat monolaurine de ‘verpakking’ van verschillende virussen, waaronder een herpesvirus, kan aantasten met als gevolg het uiteenvallen van het virus. Verschillende schimmels, waaronder enkele die in de dikke darm kunnen huizen zoals Candida albicans, zijn ook niet bestand tegen monolaurine (Clarke, May, 2000).
Om deze reden wordt kokosolie ook door natuurartsen en diëtisten geadviseerd om de darmflora te ondersteunen.
Verzadigd vet en hart- en vaatziekten
De medische professionals, vele voedingsdeskundigen en allerlei reclames: allemaal waarschuwen ze voor verzadigd vet dat vaak als het ‘slechte vet’ wordt omschreven. Verzadigd vet wordt in verband gebracht met hart- en vaatziekten, mede door de veranderingen die het veroorzaakt in het bloedvetprofiel. Zo wordt aangenomen dat verzadigd vet het ‘slechte’ cholesterol en lipoproteïne A doet toenemen waardoor het risico op hartziekten ook toeneemt.
Kokosolie bevat vrijwel hoofdzakelijk verzadigd vet en zou om die reden niet of zeer beperkt in een gezond dieet thuishoren. Dit is echter een wijdverbreid misverstand omdat alle ‘soorten’ verzadigd vet vaak over één kam geschoren worden.
Wetenschappelijk onderzoek laat namelijk over kokosolie een ander beeld zien:
- Regelmatige consumptie van kokosolie normaliseert de bloedvetten juist, waardoor het risico op hart- en vaatziekten afneemt (o.a. Kaunitz, 1986).
- Daarnaast is aangetoond dat het lichaam makkelijker bepaalde omega-3 vetzuren, die ook zo belangrijk zijn voor een goede gezondheid, opslaat wanneer er stoffen uit kokosolie aanwezig zijn (Price, 1998).
- Ook kan kokosolie helpen een gezond gewicht te behouden (zie voor een overzicht van referenties onderaan)
- Biochemicus Mary Enig suggereert in haar boek “Feiten over vetten” dat het juist de dierlijke verzadigde vetten zijn die in overmaat schadelijk voor de gezondheid zijn. “Kokosolie is een plantaardig product en dat heeft grote gezondheidsvoordelen in plaats van nadelen. ‘Het gebruik van roomboter in de keuken vervangen door kokosolie is een praktische manier om te profiteren van de voordelen van kokosolie’, aldus Enig.
Samenvattend
Kokosolie is een heerlijke plantaardige olie die uitstekend als aanvulling op een gezonde voeding kan dienen. De olie is vooral zeer geschikt is voor wokken, bakken, braden en frituren. Kokosolie wordt in twee varianten op de markt gebracht: één met een neutrale smaak en een “extra vierge” met een subtiele kokossmaak.
Zie voor meer informatie de website van de firma Witsenburg (onderaan dit artikel) Deze firma produceert zelf ‘single origin extra vierge’ biologische kokosolie in Sri Lanka. Dit gaat nog een stap verder dan dat het uitsluitend biologisch is. De specificatie ‘Single Origin’ omvat namelijk de gehele productie, vanaf de teelt van de bomen, het oogsten, tot aan het persen, filteren en verpakken aan toe. Dit gebeurt op één locatie, namelijk de plantage.
Dit voorkomt o.a. onnodig transport en garandeert een uiterst vers en hoogwaardig product. Witsenburg werkt op basis van ‘Fair Trade’ principes en investeert in de levens van de plaatselijke bevolking. Door het gebruik van deze producten steunt u de plaatselijke bevolking van Sri Lanka. Ook draagt u hierdoor bij aan het verbeteren van onder meer hun onderwijs. Nog een goede reden dus om kokosolie te gaan gebruiken!
Literatuur en links:
Referenties:
E-book: Kokosolie van Bart van Veen (voedingskundige)
Prior, A., Davidson F., Salmond C.E., Czochanska, Z. Cholesterol, coconuts, and diet on Polynesian atolls: a natural experiment: the Pukapuka and Tokelau Island studies. Am J Clin Nutr 1981, 34(8):1552-61
Kabara J.J. Health Oils From the Tree of Life (Nutritional and Health Aspects of Coconut Oil). Indian Coconut Journal 2000, 31(8):2-8.
Enig M.G., Health and Nutritional Benefits from Coconut Oil: An Important Functional Food for the 21st Century.
Nederlandse uitgave: Feiten over Vetten, Publish the Good. Het is verkrijgbaar via www.witsenburg.net.
Calbom, C. The coconut diet. Zie ook de website www.gococonuts.com.
Kokosolie volgens de Fair Trade principes zijn verkrijgbaar bij www.witsenburg.net.
Site over kokosolie