Duurzame particuliere initiatieven verhogen biodiversiteit

Steeds meer mensen willen betrokken raken bij hoe en waar hun voedsel wordt geproduceerd. Coöperaties zoals Herenboeren maken het mogelijk dat men onder andere op duurzame wijze verkregen groenten kan eten van een stukje land, waar men het ontstaan van de groente van dichtbij heeft kunnen zien en meemaken.

De toegevoegde waarde van instellingen zoals Herenboeren waar men mede-eigenaar van een stukje land kan zijn, is dat men zo meer betrokken raakt en meer te weten komt over hoe ons voedsel wordt geproduceerd. Heel vaak leidt dat ertoe dat zowel volwassenen als kinderen, gezonder gaan eten. Er ontstaat ook meer respect door voor het boerenleven en begrip voor de akkerbouwer.

Overigens kan men op een aantal boerderijen in de regio Rotterdam, die zijn aangesloten bij Beleef het en eet het , tegen een kleine vergoeding gedurende een paar maanden per jaar zelf zijn eigen (niet-biologische) groente komen oogsten.

Hoe werkt Herenboeren?

Een Herenboerderij is een gemengde boerderij van zo’n 20 hectare. Er worden geen chemische bestrijdingsmiddelen gebruikt en ze werken natuurgedreven (regeneratief). Ook zetten alle boerderijen stappen richting een volledig circulaire bedrijfsvoering (input nul).
Als Herenboer ben je met +/- 250 andere huishoudens mede-eigenaar (coöperatielid) van je eigen Herenboerderij. De leden bepalen, in overleg met hun boer, wat er op de Herenboerderij gebeurt.

Je kunt wekelijks op de boerderij jouw oogstdeel ophalen. Dat kan bestaan uit groenten, fruit, eieren en (voor wie wil) af en toe vlees. Ook kruiden, graan of aardappels kunnen deel uitmaken van het pakket. Je eet met de seizoenen mee van grond uit je buurt. Dat betekent wel dat er in de winter voornamelijk kolen en penen te eten zijn en er in maart en april vrijwel niets wordt geoogst.

Er zijn inmiddels 21 Herenboerderijen, verspreid over heel Nederland, en nog eens tientallen in oprichting. Enkele redenen om mee te doen aan Herenboeren zijn dat ouders hun kinderen willen leren waar voedsel vandaan komt en dat men wil bijdragen aan voedselsysteemveranderingen. Helaas kan door de verplichte financiële bijdrage, niet iedereen aan dit project meedoen.

Land van Ons: landbouwgrond kopen voor meer biodiversiteit

Land van Ons is een coöperatie van mensen die meer biodiversiteit ( soortenrijkdom) in het Nederlandse landschap willen zien en ons land gezond en aantrekkelijk willen laten zijn voor al wat leeft. Met de financiële inleg van alle deelnemers koopt de coöperatie landbouwgrond voor herstel en behoud van biodiversiteit.
Doordat de deelnemer mede-eigenaar is van een stuk grond dat natuurvriendelijk beheerd wordt, heeft hij direct invloed op het verbeteren van biodiversiteit.
Bij alles wat de coöperatie ontwikkelt geldt: welzijn gaat boven welvaart. De ecologie regeert dus, en niet de economie.

Biodiversiteit

Van de Nederlandse bodem wordt 65% gebruikt voor landbouw. Eeuwenlang beschermde de landbouw de biodiversiteit. Gemengde bedrijven, met zowel akker- als veeteelt en de afwisseling in (bloeiende) gewassen zorgden mede voor een gezonde biodiversiteit in en op onze landbouwgrond.

Maar de afgelopen tientallen jaren neemt de biodiversiteit zowel in ons land als wereldwijd, sterk af. Door het gebruik van kunstmest, pesticiden en monoculturen is deze afname in de landbouw het grootst. Voor het herstel van biodiversiteit in Nederland is ecologische landbouw dus ontzettend belangrijk.

Maatregelen die het herstel van biodiversiteit kunnen bevorderen zijn bijvoorbeeld: niet kerende grondbewerking, gebruik van ruige mest en compost in plaats van kunstmest, wisselende gewassen, akkers die zoveel mogelijk begroeid blijven tijdens alle seizoenen, het planten van hagen en bomen, de aanleg van poelen en natuurvriendelijke slootkanten.

Daardoor ontstaan weer meer plekken waar een rijk bodemleven is en beschutting voor allerlei soorten planten, dieren en insecten op en in de bodem en het landschap wordt er ook nog eens mooier en meer divers door.

Bodemvitaliteit verslechtert

De klimaatverandering verslechtert de vitaliteit van de bodem, want de opwarming versnelt de processen in de bodem. Wetenschappers van Wageningen University & Research hebben geconstateerd dat de bodem de afgelopen veertig jaar 1,5 graad warmer is geworden [1].

Dit leidt er onder andere toe dat het watervasthoudend vermogen, de bodemvruchtbaarheid en de opslag van koolstof uit broeikasgassen afnemen, terwijl de extremere weersomstandigheden door de klimaatverandering juist vragen om een bodem met een hoger organisch stofgehalte die meer water en koolstof opslaat.

In Europa is het gehalte aan organische stof in landbouwgrond door jarenlang verkeerd bodembeheer op veel plekken gedaald naar 0,5 – 1%. Idealiter is dit minimaal 3% op klei en 5% op zand.

Wat heeft biodiversiteit met de bodem te maken?

De vruchtbaarheid van de bodem speelt een essentiële rol bij duurzame voedselproductie. Een gezonde bodem heeft een hoge biodiversiteit en zit vol leven. Ze bevat niet alleen regenwormen en insecten, maar ook een enorme hoeveelheid bacteriën, schimmels en andere micro-organismen. Gezamenlijk vormen die een complex geheel van biologische interacties en relaties en chemische en fysische processen, die een voedende omgeving creëren voor alles wat leeft.

Dit wordt ook wel het bodemvoedselweb genoemd en draagt bij aan de bodemvruchtbaarheid.
Voor een vitaal bodemvoedselweb is een open structuur van belang. Bij een slechte bodemstructuur, bijvoorbeeld door gebruik van zware machines of door zware regen op een onbedekte grond, ontstaan er diverse problemen. Zo kan water dan niet infiltreren en kan er geen zuurstofverversing optreden.

Biodiversiteit zwaar onder druk

Wereldwijd staat de biodiversiteit zwaar onder druk. Daarom hebben bijna 200 landen eind 2022 op een VN-top in Montreal doelen opgesteld om de achteruitgang ervan te stoppen en de biodiversiteit te herstellen.
Nederland ligt bepaald niet op koers om de biodiversiteitsdoelen voor 2030 te halen. Dit toont het nieuwe Nationaal Dashboard Biodiversiteit aan .

Hierop valt in één oogopslag te zien hoe de biodiversiteit ervoor staat en hoe die kan worden bijgestuurd.
Het Nationaal Dashboard Biodiversiteit rapporteert de voortgang van Nederland op internationale en Europese biodiversiteitsdoelen die belangrijk zijn voor Nederlandse biodiversiteit.
Als er niets verandert, haalt Nederland geen van de veertien doelen die horen bij de vier thema’s:

1. Biodiversiteit
Soortenherstel
Ecosysteemherstel
Waterleven verbeteren
Achteruitgang bestuivers ombuigen
Ecosysteemdiensten verduurzamen

2. De natuur beschermen en uitbreiden
Beschermde gebieden uitbreiden
Biodiversiteit in de landbouw vergroten

3. Het verminderen van de druk op de biodiversiteit
Bestrijdingsmiddelengebruik verminderen
Nutriëntenoverschot terugdringen
Stikstofuitstoot/-depositie verminderen
Waterbeschikbaarheid verbeteren

4. Het stimuleren van systeemverandering
Investeren in natuur
Schadelijke subsidies afschaffen
Consumptie en productie verduurzamen

Op dit moment zijn de meeste doelen rood of oranje, twee zijn er grijs. Ieder doel heeft één of meer indicatoren die aangeven of het de goede kant opgaat.
Zo gaat het weliswaar wel goed met de overgang naar een plantaardig eetpatroon, maar staat het bijbehorende doel – consumptie en productie verduurzamen – op rood. Dit komt omdat de hoeveelheid land die nodig is voor onze consumptie – dat is de andere indicator bij dit doel – stijgt en de slechtst scorende indicator de verkeerslichtkleur bepaalt.

Het ministerie van LNV werkt op dit moment aan de Nederlandse uitwerking van de internationale afspraken.

Marijke Verstege

Zie ook ons archief:

Project heerlijk westerwolds land.
Wat is het verschil tussen biologisch, biologisch-dynamisch en ecologisch?
Biodynamische landbouw: betere gezondheid?

Agenda:

Outdoor seminar ‘bodems onder onze gezondheid’ (september 2024)