Vitamine D: breed inzetbaar

Er is steeds meer wetenschappelijk bewijs dat een goede vitamine D-status bijdraagt aan het voorkómen van vaak voorkomende aandoeningen, zoals ziekten van het bewegingsapparaat, infectieziekten, kanker, metabool syndroom, diabetes type 2, hart- en vaatziekten, auto-immuunziekten en mentale aandoeningen.

Wetenschappers hebben inmiddels receptoren voor vitamine D aangetroffen in meer dan 30 verschillende typen weefsels en organen, waaronder afweercellen, hersenen, spieren, prostaat hart, alvleesklier, schildklier, bijschildklier, huid, darmen, eierstokken, borst en baarmoeder.

Voeding

Het in vet oplosbare vitamine D, het lost dus niet op in water, is essentieel voor onze gezondheid. Strikt genomen is vitamine D geen echte vitamine, maar is er, gelet op de oorsprong, de synthese en zijn functies, een verwantschap met steroïde hormonen. Het is de chemische omzetting in het lichaam, die deze vitamine in een hormoon transformeert.

Vitamine D kan als bron hebben een dierlijke oorsprong: vitamine D3 (cholecalciferol) of een plantaardige oorsprong: vitamine D2 (ergocalciferol). De opname in de darm is het meest optimaal als het wordt ingenomen met wat vet of olie. Het is daarom beter om vitamine D-supplementen in de vorm van druppels of softgels te nemen, dan in de vorm van tabletten

Vitamine D komt van nature vooral voor in vette vis, en met wat lagere gehaltes in vlees, eieren, roomboter en melkproducten. Vitamine D wordt toegevoegd aan margarine, halvarine en bak- en braadproducten.
Met alleen voeding, de gemiddelde vitamine D-inname via voeding wordt geschat op 3-4 µg per dag, en een dagelijks portie zon komen we niet aan de juiste hoeveelheid vitamine D. Voor een goede vitamine D-voorziening is men afhankelijk van vitamine D uit voedingssupplementen.

Zonlicht

De synthese van vitamine D via zonlicht is sterk afhankelijk van de bestede tijd in de buitenlucht, tijd van de dag, de hoogte en de breedtegraad, het seizoen, de luchtvervuiling, de aard van de kleding, de huidpigmentatie, de leeftijd, de bewolking en de toegepaste zonnebrandcrème.

Blootstelling van het gehele lichaam aan de zon, tot het optreden van een lichte roodkleuring van de huid, levert ongeveer 10.000 tot 20.000 IU vitamine D op. Voor iemand met een donkere huid duurt deze blootstelling aan de zon 10 keer langer als voor iemand met een lichte huid.

Opname vitamine D

Vitamine D wordt in het lichaam gevormd uit een metaboliet van cholesterol, 7-dehydrocholesterol. Dit wordt in de huid onder invloed van UV-licht uit de zon omgezet in cholecalciferol: vitamine D3. Vitamine D3 wordt vervolgens in de lever omgezet naar hydroxy-cholecalciferol, en ten slotte in de nieren en weefsels in de actieve verbinding: 1,25-dihydroxy-vitamine D.

Vitamine D2 en D3 komen beide in supplementvorm voor. Hoewel vaak wordt gedacht dat vitamine D2 minder effectief is dan vitamine D3, lijkt dit niet helemaal te kloppen. Vitamine D2 kan minder snel worden omgezet in het lichaam en er is meer van nodig om een hogere serumspiegel te bereiken. De serumspiegel blijft echter wel langere tijd hoog bij gebruik van vitamine D2. De uiteindelijke effectiviteit van praktisch gebruik van een supplement rijk aan vitamine D2 is gelijk aan dat van vitamine D3.

Brede toepasbaarheid vitamine D

Vitamine D bevordert het calciumgehalte in botten en tanden, heeft een positieve invloed op het immuunsysteem en het celdelingsproces en is goed voor de spieren. Daarnaast ondersteunt het de stofwisseling van koolhydraten en vetten, heeft het een gunstige invloed op hart en bloedvaten en is het goed voor het zenuwstelsel en de hersenstofwisseling.
Een goede vitamine D-status zou mogelijk zelfs tot een hogere levensverwachting kunnen leiden, zo bleek uit een meta-analyse [1, 2]. De onderzoekers meldden dat een gemiddelde 400-800 ie/d vitamine D-suppletie werd geassocieerd met afname van de totale sterftecijfers.

COVID-19 en vitamine D

Vitamine D kan een virale cellulaire infectie verstoren via interactie met het zogenaamde angiotensine-converterend enzym 2 (ACE2).
Het virus gebruikt ACE2 als toegangspoort tot ons lichaam. Talloze lichaamscellen zijn in ruime mate voorzien van deze receptor (waaronder die van de neus en de keel).

Vitamine D helpt via ontstekingsremmende mechanismen het immuunsysteem te balanceren. Het resultaat is het remmen van ontstekingsreacties en het stimuleren van immuuntolerantie, waardoor het ontstaan van auto-immuniteit, het aanvallen van lichaamseigen eiwitten door het immuunsysteem, wordt geremd [3,4].

Hoewel de effectiviteit van vitamine D voor de preventie en behandeling van COVID-19 nog moet worden aangetoond, wordt aanbevolen de serumcalcidiolspiegel te verhogen tot 100-150 nmol/l en mensen die zijn geïnfecteerd met SARS-CoV-2 te behandelen met hoge doses vitamine D3 [5].

Hogere vitamine D-inname gewenst

Veel mensen blijken een lage vitamine D-status te hebben. Het is een probleem dat zich ook in zonnige (sub)tropische landen voor doet.
De Gezondheidsraad vindt een calcidiolspiegel vanaf 30 nmol/l (bij mensen boven 70 jaar vanaf 50 nmol/l) voldoende en de voedingsnormen voor vitamine D in Nederland zijn daar ook op afgestemd. Maar de Gezondheidsraad baseert haar advies uitsluitend op het effect van vitamine D op botten en spieren.

Volgens diverse wetenschappers [6,7] houdt een goede vitamine D-voorziening echter in dat de calcidiolspiegel bij iedereen minimaal 75 nmol/l bedraagt. De meeste Nederlanders hebben dus meer vitamine D nodig dan dat de Gezondheidsraad adviseert.

Een calcidiolspiegel van 100-150 nmol/l zou nog beter zijn, omdat dit geassocieerd is met onder andere een kleinere kans op diverse vormen van kanker. Om dit niveau te bereiken hebben de meeste volwassenen dagelijks een dosis vitamine D nodig van 50-100 mcg (2000-4000 i.e).

Toxiciteit en vitamine D

Vitamine D is lang niet zo toxisch als dat eerder werd aangenomen. De calcidiolbloedspiegel bereikt een plateau van gemiddeld 150 nmol/l bij een inname van tussen circa 4000 en 10.000 ie vitamine D per dag. De kans op hypercalciurie en hypercalciëmie door vitamine D-toxiciteit neemt pas toe bij doseringen boven 250 mcg per dag (10.000 IU/d) of een calcidiolbloedspiegel boven 220-250 nmol/l.

Bij mensen die dicht bij de evenaar leven, veel buiten zijn, weinig bedekkende kleding dragen en geen zonnebrandmiddelen gebruiken, kan de calcidiolbloedspiegel door de lichaamseigen vitamine D-synthese stijgen tot 225 nmol/l zonder nadelige gevolgen voor de gezondheid.

Een dagdosis tot 100 mcg is veilig; een hogere dagdosis mag alleen worden ingenomen op advies van een deskundige. Wilt u weten of u voldoende vitamine D binnenkrijgt, laat dan het vitamine D-gehalte in uw bloed regelmatig controleren.
Bijwerkingen zoals hartritmestoornissen en misselijkheid door een te hoge inname van vitamine D treden pas op bij serumspiegels van 700 tot meer dan 1600 nmol/L.

Risicogroepen

De volgende groepen lopen extra risico op een vitamine D-tekort:

• zuigelingen die uitsluitend borstvoeding krijgen en kind zijn van een moeder met een vitamine D-tekort
• kinderen en adolescenten
• mensen met een getinte huid
• zwangeren
• mensen die hun huid bedekken of weinig buiten komen
• mensen die veelvuldig zonnebrandmiddelen gebruiken
• mannen boven de 70 jaar
• vrouwen boven de 50 jaar
• mensen met overgewicht (hebben vaak 1,5 tot 3 keer meer vitamine D nodig)
• mensen met de volgende aandoeningen: allergie, kanker, botontkalking, chronische lever- en nierziekten, schildklieraandoeningen, auto-immuunaandoeningen, zoals MS, Parkinson, reuma, Crohn, colitis ulcerosa, gingivitis, paradontitis, cariës, depressie
• mensen die bepaalde medicijnen gebruiken, zoals statines, anti-hormonen (b.v. Tamoxifen), corticosteroïden, schildklierhormonen, anti-epileptica.
  vegetariërs en veganisten
• mensen met een lage magnesiumstatus

Symptomen van tekort

De meest voorkomende symptomen van een vitamine D-tekort zijn:

• Chronische vermoeidheid en een tekort aan energie
• Zwakkere botten
• Spierpijn of krampen ook zonder overbelasting
• Gewrichtspijn
• Hyperventilatie
• Overgevoelig of bloedend tandvlees
• Overgewicht
• Regelmatig verkouden zijn
• Bij zeer langdurig vitamine D-tekort: hartproblemen.

Contra-indicaties

1. Sommige mensen hebben een zeldzame afwijking die leidt tot overgevoeligheid voor vitamine D. Dat kan zelfs al gebeuren bij inname van lage doses vitamine D. Bij een mutatie in het enzym CYP24A1 wordt een teveel aan vitamine D niet afgebroken. Daardoor ontstaat een overdosis vitamine D, met hypercalciëmie tot gevolg.
2. Een hoge dosis vitamine D is gecontra-indiceerd bij een hoge bloedspiegel van calcium of fosfor, hyperparathyroïdie en nierstenen.
3. Vitamine D kan de calciumspiegels verhogen bij mensen met tuberculose.
4. Wees terughoudend met hoge doseringen vitamine D bij gebruik van diuretica die de calciumuitscheiding verlagen en bij gebruik van calciumsupplementen. Suppletie met vitamine D kan dan sneller leiden tot hypercalciëmie.

Interacties

Verschillende medicijnen (bijvoorbeeld statines, anti-hormonen zoals Tamoxifen, corticosteroïden, schildklierhormonen en anti-epileptica) hebben een negatieve invloed op de vitamine D-status of vitamine D-werking. Door het gebruik van deze medicijnen kan de vitamine D-behoefte 2 tot 3 keer hoger zijn.

Vitamine D verhoogt de opname van essentiële mineralen (calcium, magnesium, ijzer, selenium, koper en zink) maar ook van toxines zoals aluminium, arseen, lood, cadmium, kobalt en strontium. Het naast vitamine D innemen van voldoende essentiële mineralen voorkomt ongewenste opname van toxines.

Marijke Verstege

Zelftesten: test uw gezondheid aan huis

Vitamine D bloedtest

Koop deze test hier
Laboratorium analyse van 25-(OH)-vitamine D3 in het bloed. Ter bepaling van de vitamine D-status.

VDR-Gen-Polymorhismus bloedonderzoek (VDRPC EDTA 5 ml.)

PCR onderzoek naar het risico op osteoporose hier te bestellen. 

Dit bloedonderzoek kan worden gedaan om te achterhalen of iemand een mutatie heeft in de VDR receptoren. Dit kan o.a. het geval zijn bij een hoge vitamine D actief (1.25) en en een lage D inactief (25-OH). Calciumrijke Voeding is essentieel voor de ontwikkeling en instandhouding van botmineraalmassa. Vitamine D speelt een fundamentele rol bij de regulatie van calcium. Genen beïnvloeden het vitamine D-metabolisme. Vitamine D-receptor (VDR)-functies zijn verantwoordelijk voor veranderingen in de skeletgroei. Ook kunnen mensen met een genmutatie op het gebied van VDR-genpolymorfismen in verband worden gebracht met een hoog cariësrisico. Lees meer hierover in deze pubmed studie: in deze studie wordt deze genmutatie in verband gebracht met insuline resistentie en de reactie op vitamine D.

Vitamine D-deficiëntie is gelinkt aan veel ziekten. Ook genetische variaties van het gen voor de vitamine D-receptor (VDR) beïnvloeden de aanmaak van vitamine D. De VDR is een intracellulaire receptor die voorkomt in praktisch alle lichaamscelle. Bij activatie door vitamine D wordt de aanmaak gestart. De vitamine D-status van groot belang. Hoe lager deze is, hoe minder activatie van de VDR. Vitamine D-deficiëntie komt veel voor in gebieden die noordelijk liggen. Zelf een goed vitamine D level kan onvoldoende zijn bij bepaalde polymorfismen, met als gevolg een hoger risico op tal van ziekten. Een hoog vitamine D level kan de VDR-werking verbeteren en de risico’s verlagen.

Vitamine D is eigenlijk een steroïdhormoon. Naast het calciummetabolisme is het betrokken bij de regulering van talloze hormonale, metabole, neurologische en (auto)-immuunprocessen processen. Deze regulerende rol ontstaat voornamelijk via het starten van DNA-transcripties in de celkern. Vitamine D kan voor 80 procent in het lichaam aangemaakt onder invloed van ultraviolet licht.

Toepassing van vitamine D3, K2 en magnesium bij Covid-19

In deze korte communicatie wijst auteur Simon Godded (vakgroep Mathematical and Statistical Methods/Biometris, Wageningen Universiteit) op de correlatie tussen lage serumwaarden van vitamine D3 en het beloop en de mortaliteit van Covid-19. Hij pleit voor een gecombineerde inzet van vitamine D3, vitamine K2 en magnesium, wegens hun synergisme en regulerende effect op de calciumstofwisseling.

Deze meta-analyse bevestigt het belang van vitamine D bij de preventie en behandeling van Covid-19.

In deze Spaanse studie onder 197 ziekenhuispatiënten met Covid-19 werd bij 82,2% van de testpersonen een vitamine D / 25(OH)D deficiëntie vastgesteld.

Ziektepreventie

Er is steeds meer wetenschappelijk bewijs dat een goede vitamine D-status bijdraagt aan de preventie van veelvoorkomende (chronische) ziekten, waaronder ziekten van het bewegingsapparaat, metabool syndroom, diabetes type 2, hart- en vaatziekten, auto-immuunziekten, infectieziekten, kanker en mentale aandoeningen. Er zorg voor dragen dat de vitamine D-voorziening het hele jaar optimaal is, is daarom een uitstekende (en goedkope) investering in de gezondheid.

Kort samengevat:

• Door beïnvloeding van de productie van ontstekingsbevorderende cytokines en de activiteit van regulatoire T-cellen kan vitamine D ontstekingsprocessen verminderen, die centraal staan bij auto-immuunziekten.
• Vitamine D ondersteunt de glucosestofwisseling door regulatie van de insulinesecretie en insulinewerking; een lage calcidiolspiegel is geassocieerd met insulineresistentie, hyperglycemie, hypertensie, hypertriglyceridemie, vetophoping in de buikstreek en een lage HDL-cholesterolspiegel (kenmerken van metabool syndroom).
• Mensen met overgewicht of obesitas hebben een significant lagere calcidiolspiegel dan mensen met een normaal lichaamsgewicht; de calcidiolspiegel is omgekeerd gecorreleerd met het percentage lichaamsvet.
• Studies geven aan dat vitamine D-tekort bijdraagt aan het ontstaan van hart- en vaatziekten (denk aan ischemische hartziekte, beroerte, hartfalen) door de associatie met glucose-intolerantie, metabool syndroom, dyslipidemie, hypertensie en een toegenomen ontstekingsactiviteit. Verhoogde spiegels van ontstekingsbevorderende cytokines dragen vermoedelijk bij aan de pathogenese en symptomen van congestief hartfalen.
• Verschillende studies wijzen op een mogelijk verband tussen een lage vitamine D-status tijdens de prenatale periode (derde trimester) en het eerste levensjaar en een toegenomen kans op schizofrenie op latere leeftijd, vooral bij mannen.
• Daarnaast is een vitamine D-tekort in verband gebracht met neerslachtigheid en depressie; onderzoek heeft aangetoond dat verbetering van de vitamine D-status positief is voor stemming en welbevinden.
• Calcitriol is van belang voor het goed functioneren van het immuunsysteem; het heeft een krachtige immunomodulerende werking en is onder meer betrokken bij de activiteit van dendritische cellen*, de antimicrobiële respons van macrofagen, de proliferatie van T- en B-lymfocyten en de productie van verschillende cytokines. De vatbaarheid voor infectieziekten zoals tuberculose, acute luchtweginfecties en influenza is groter bij een lagere vitamine D-status.