Zijn soepeler regels gen-techniek gewenst?

In 2018 besloot het Europese Hof dat de gentechniek Crispr-Cas onder de strenge Europese regelgeving voor genetische modificatie viel. De Europese Commissie wil nu echter de regelgeving rond genetische modificatie van landbouwgewassen versoepelen, met name betreffende de toepassing van Crispr-Cas-techniek. Hierdoor zou er genetisch bewerkt voedsel in Europa op de markt gaan komen.

In de nieuwe ontwerpverordening staat de aanbeveling dat voedsel dat met behulp van de gentechniek Crispr-Cas is ontwikkeld voortaan als ‘conventioneel’ wordt goedgekeurd en niet langer het uitgebreide goedkeuringsproces moet doorlopen dat door de huidige GMO-regelgeving van de EU wordt voorgeschreven.

Genetisch gemodificeerde groente en fruit wordt straks conventioneel

Door de beslissing uit 2018 was het niet mogelijk is om als veredelaar of zadenproducent gebruik te maken van Crispr-Cas. Groente of fruit dat genetisch is aangepast komt nu nauwelijks voor in Europa, omdat er strenge regels voor gelden. Zo moet er op dit moment uitgebreid getest worden of een gewas dat is gemaakt met behulp van Crispr-Cas wel veilig is voor mens, dier en het milieu. Ook moet zo’n gewas dan het label ‘genetisch gemodificeerd voedsel’ krijgen, zodat consumenten weten wat ze kopen.

Volgens de Europese Commissie zou er een nieuwe categorie gecreëerd moeten worden voor planten die zijn ontwikkeld met behulp van genetische modificatietechnieken, op voorwaarde dat die nieuwe variëteiten ook hadden kunnen worden verkregen met behulp van traditionele veredelingstechnieken.

De traditionele manier

De traditionele manier om gewassen te verbeteren en beter bestand te maken tegen bacteriën, schimmels en bestrijdingsmiddelen is het kruisen van verschillende plantensoorten. Het gaat hierbij om het vinden van de ideale combinatie. Er zijn echter vaak wel duizenden pogingen nodig, voordat de gewenste plant ontstaat.

In de gentechvrije veredeling worden er trouwens wel grote stappen gemaakt, juist in bestendige gewassen, zoals aardappels die schimmelbestendig zijn. Volgens voorstanders van de gentechnologie is de nieuwe technologie in feite hetzelfde als veredelen maar verloopt het proces veel sneller.

Wat zijn gen-technieken?

De zogenoemde Crispr-Cas-methode valt onder de gen-technieken. Het is een soort ‘knippen-en-plakken-functie’. Daarbij wordt in een gen geknipt om heel gericht kleine veranderingen aan te brengen. Dit is mogelijk, omdat een gen dat in het ene organisme codeert voor een bepaald eiwit, in een ander organisme codeert voor eenzelfde eiwit. Hierdoor is het mogelijk om erfelijke eigenschappen van een soort naar een andere soort over te brengen. Het overbrengen van een eigenschap van de ene soort naar een andere soort noemt men transgenese. Als het gaat om overbrengen van soorteigen DNA spreekt men van cisgenese.

Er worden dus aanpassingen gedaan in het DNA van plantensoorten, waardoor eigenschappen van planten veranderen. Volgens het Europese Hof komen die neer op genetische modificatie van organismen (GMO) en zijn die daarom tot op heden gebonden aan de strenge wetgeving die het gebruik aan banden legt.

Genetische modificatie wordt ook genetische manipulatie of gentechnologie genoemd. Dit levert voordelen op tijdens de productie. Bij GMO van landbouwgewassen kan een zwak stukje DNA uit een bepaalde aardappelsoort worden geknipt en worden vervangen door een stukje DNA uit een aardappelsoort die bijvoorbeeld beter bestand is tegen bestrijdingsmiddelen en insectenplagen. Positieve eigenschappen van planten of bacteriën worden bij deze techniek toegevoegd aan een ander organisme.

Toepassingstechnieken gentechnologie

Er zijn vele verschillende technieken om gentechnologie toe te passen. Deze technieken verschillen aanmerkelijk per organisme waarop ze worden toegepast (plant of dier) en of de genetische modificatie tijdelijk of blijvend is.
Het basisprincipe van alle verschillende technieken verloopt echter via een vast aantal stappen:

• Isolatie van het gen dat men wil aanpassen;
• Het eventueel aanpassen van het geïsoleerde gen;
• Overbrengen van het gen in een geschikte vector. De vector dient als drager van het DNA zodat het geïsoleerde gen in een ander organisme gebracht kan worden.
• Transformatie van de cel of het organisme dat men wil aanpassen. Dit is het daadwerkelijk inbrengen van het DNA;
• Selectie van de gemodificeerde organismen of cellen, omdat de transformatie slechts in een gedeelte van de organismes daadwerkelijk gelukt zal zijn.

Voordelen

1. Door de snellere ontwikkeling van nieuwe plantensoorten met de nieuwe technologie zijn de ontwikkelingskosten lager.
2. Door de lagere ontwikkelingskosten kunnen ook hypoallergene voedingsgewassen voor een kleinere markt worden geproduceerd zoals glutenvrije tarwe en noten zonder allergene eiwitten
3. Resistentie tegen ziektes, hetgeen leidt tot een efficiënter en effectiever gebruik van gewasbeschermingsmiddelen.
4. Meer opbrengst omdat er kwaliteit geoogst kan worden door versnelde en gerichtere rassenveredeling. Dit is goed voor de voedselzekerheid. Ook hoeft er hierdoor mogelijk minder snel landbouwgrond worden ontgonnen en dus (met name in ontwikkelingslanden) minder bos te worden platgebrand.
5. De mogelijkheid om gewassen te telen bij droogte, zout of kou of op voedingsarme gronden.
6. Productie van voedingsgewassen met een hogere voedingswaarde, zoals een gewijzigde oliesamenstelling in soja en koolzaad.

Nadelen

1. Onduidelijkheid over de effecten die een risico kunnen vormen voor mens en milieu, zoals nieuwe allergenen die in dit soort gewassen kunnen zitten.
2. De overdraagbaarheid van allergenen naar andere voedingstoffen. Voor mensen met allergieën kan het onduidelijker worden waar allergenen in zitten.
3. De risico’s op de langere termijn, ook van een opstapeleffect, van het eten van met deze techniek bewerkte gewassen.
4. Als een herbicideresistent gewas ‘ontsnapt’ en op plekken gaat groeien waar het niet gewenst is, is het moeilijk te bestrijden.
5. Als er ingezet wordt op genetisch gemodificeerde gewassen die bestand zijn tegen bestrijdingsmiddelen, zoals Roundup, moeten er steeds meer bestrijdingsmiddelen gebruikt worden tegen de resistente onkruiden, die ontstaan zijn in de velden met gemodificeerde gewassen. Daardoor ontstaat er een eentonig landschap met verarmde gronden en valt het voordeel voor het milieu juist weg.
6. Het optreden van resistentie bij onkruiden voor herbiciden is een gevaarlijke ontwikkeling binnen de onkruidbestrijding. De populatie, en niet de individuele plant verandert van gevoelig naar verminderd gevoelig voor diverse groepen herbiciden, waarbij het aandeel resistente planten in de populatie toeneemt in de tijd.
7. De keuzevrijheid van de consument kan worden aangetast, doordat genetisch gemodificeerde gewassen traditioneel gekweekte gewassen kunnen gaan verdringen.
8. De vraag rijst wie de peperdure rechten en patenten op de techniek van CRISPR-Cas in handen krijgen en of veredelaars door patenten op planteneigenschappen in hun werk belemmerd gaan worden. Boeren en andere kleine veredelaars worden, met name in ontwikkelingslanden, afhankelijker van grote bedrijven.
9. De keuze voor gebruik van gentechnologie kan afleiden van de dieperliggende oorzaken van het probleem. Andere oplossingen zijn wellicht duurzamer.

Openheid over gebruikte technieken

Er bestaan zorgen over of de producenten wel transparant zullen zijn over het gebruik van gentechnieken in hun gewassen. Bedrijven zijn bang dat het gewone publiek geen CRISPR-tomaten en dergelijke wil kopen.

In Engeland en Canada, waar de techniek wettelijk is toegestaan op voorwaarde dat dat op de producten staat vermeld, heeft men nog geen concrete oplossing gevonden voor een open registratie. De vraag is of je als consument in de toekomst nog wel kunt kiezen voor gentechvrije voeding als je de herkomst niet kunt achterhalen.

Regels etikettering van levensmiddelen met ggo’s

De overheid stelt regels aan etiketten van levensmiddelen en producten met ggo’s (genetisch gemodificeerde organismen). Als een product voor meer dan 0.9% uit een genetisch gemodificeerd ingrediënt bestaat, dan moet de fabrikant dit op het etiket vermelden.

Melk, vlees en eieren afkomstig van dieren die genetisch gemodificeerd veevoer hebben gegeten, zijn niet genetisch gemodificeerd. Daarvoor hoeft de fabrikant dus geen bijzondere vermelding op het etiket te plaatsen.

Gene drive-technologie

Gene drive is een genetische modificatie die is ontworpen om zich door een populatie te verspreiden met een hoger dan normaal overervingspercentage. Deze op CRISPR gebaseerde methode waarschuwt of dempt een specifiek gen of voegt een nieuw gen toe. Gene drive kopieert actief een CRISPR-gemedieerde mutatie op één chromosoom naar zijn partnerchromosoom.

Dit zorgt ervoor dat alle nakomelingen en de volgende generaties het bewerkte genoom zullen erven. Daarom houdt de toepassing van gene drive in het milieu een veel hoger risico in, in vergelijking met genetisch bewerkte organismen, die een kans van 50% hebben om de bewerkte genen te erven.

Ambities, zoals het ontwikkelen van genetisch bewerkte mannelijke steriele muggen die voortplanting van muggen die knokkelkoorts overbrengen voorkomen, kunnen echter leiden tot het uitsterven van hele soorten, met onvoorspelbare gevolgen voor het milieu.

Gene-editing kan bacteriën en virussen genetisch manipuleren om te worden gebruikt om wijdverbreide schade aan gewassen aan te richten.

Misbruik van CRISPR–Cas voor het bewerken van genen kan een risico en gevaar zijn; daarom is ethische discussie over CRISPR in de wetenschappelijke gemeenschap belangrijk.

Marijke Verstege

Zelftesten

Lees meer hier over zelftesten die u kunt bestellen via Natuur Diëtisten Nederland.

Het betreft de volgende zelftesten: diverse darmmicrobioomtesten (ontlasting), hormoontesten (speeksel), diverse urinetesten  waaronder vitamine B 12 urinetest, candida, oestrogeenmetabolieten, glyfosaat, jodium, organische zuren dysbiose (dunne darm), serotonine, SOA plus, zuur-base, zwaren metalen, tryptofaanstofwisselingsstoornis (depressietest).

Bloedtesten waaronder: Allergo (IgG 1-4 voedselintolerantietesten), lyme, Q10, cholesterol, vitamine D, ijzer, selenium en zink.
Schildkliertesten, zware metalen drinkwatertest, Aanhoudende stress en uitputtingstest (Burnout).
DNA levercyp-enzymentest (Gamedi leverpaspoort).