Van onze neus naar ons gevoel

Er is een steeds grotere interesse in het klinisch gebruik van kruiden en etherische oliën. Met name met betrekking tot het olfactorisch en limbisch systeem; oftewel het vermogen om te ruiken en de invloed van geur op je geestelijke en emotionele welzijn.

Het olfactorisch systeem

Het olfactorische systeem bestaat uit het perifere en centrale olfactorisch systeem. Bij het perifere systeem horen onder andere de neusholte en het neusepitheel, en bij het centrale systeem onder andere de amygdala en de reukkolf. Al deze systemen hebben invloed op onze geurperceptie en onze geestelijke, emotionele en lichamelijke reactie op geur.

Op het moment dat je een etherische olie (of andere geur) ruikt, komen de oliemoleculen terecht in het olfactorisch epitheel (dekweefsel) bovenin de neusholte. Dit kan via de neus, maar ook via de mond (als je eet bijvoorbeeld).

In dit epitheel bevinden zich vier soorten cellen:

1. basale cellen
2. ondersteunende cellen
3. bipolaire olfactorische sensorische receptoren (neutronen)
4. borstelcellen

Elk van deze cellengroepen heeft een eigen functie.

Ingeademde geurmoleculen komen dus via de neusholte in het olfactorisch epitheel terecht. Daar lossen ze op in het slijm(vlies) waar vandaan ze naar olfactorische receptoren worden ‘vervoerd’. We hebben meer dan 400 van deze receptoren die zich bevinden op cilia, kleine haarachtige structuren.

Nadat geurmoleculen zich aan een olfactorische receptor verbinden, ontstaat er een reeks van gebeurtenissen in de receptorcellen. Dit heeft tot gevolg dat een elektrisch signaal aan de reukkolf (bulbus olfactorius) afgegeven wordt. Deze ligt direct boven de neusholte en de vezels van de reukkolf leiden dit signaal (en dus niet de moleculen) vervolgens naar de reukbaan (tractus olfactorius) die zich vertakt in diverse zenuwstructuren, die uitkomen in de olfactorische cortex/hersenschors. En die bevindt zich op en vlakbij de onderkant van de ‘gewone’ hersenschors, het buitenste weefsel van de hersenen.

De olfactorische cortex is het deel van de hersenschors dat informatie direct vanuit de reukkolf ontvangt. Het bestaat uit:

1. De piriforme cortex, waar geurdiscriminatie, geurgewenning en geurgeheugen plaatsvindt.
2. Bepaalde gebieden van de amygdala; verantwoordelijk voor emotionele verwerking, waaronder angst en spanning.
3. De entorhinale cortex, die betrokken is bij de vorming van ons geheugen en ‘uitwaaiert’ naar de hypothalamus, thalamus en hippocampus. Daar straks meer over.

Leuk weetje
Alle structuren van het olfactorisch systeem zijn verdeeld in twee helften; links en rechts. Dit betekent dat we twee olfactorische epithelen hebben, twee reukkolven, twee reukbanen, twee piriforme cortexen, twee amygdalas, twee hippocampussen, enzovoort.

Het limbisch systeem

Zenuwen van het olfactorisch systeem zijn direct verbonden met het limbisch systeem, dat ook wel ons ‘emotionele geheugen’ wordt genoemd. Het limbisch systeem bestaat uit verschillende structuren die in verschillende gebieden van de hersenen liggen: in en onder de hersenschors (cortex) en naast gebieden uit de tussenhersenen (diencephalon).

Het limbisch systeem is onderverdeeld in drie hoofdgebieden en bestaat uit tien verschillende structuren, waar de amygdala, hippocampus, hypothalamus en thalamus deel van zijn. Voor de duidelijkheid: de amygdala is dus deel van het limbisch systeem, maar bepaalde gebieden ervan zijn ook deel van de olfactorische cortex.

De amygdala is verantwoordelijk voor de perceptie en het opslaan van emoties (vaak gekoppeld aan agressie en angst), geheugen, emotioneel leren en gedrag. Ook stuurt hij signalen naar de hippocampus, hypothalamus en thalamus.

De hippocampus is betrokken bij het lange termijngeheugen en de hypothalamus (door middel van hormonen) bij het autonome zenuwstelsel. De thalamus krijgt van geuren geen directe prikkels, maar wel van alle andere zintuigelijke waarnemingen zoals geluid, smaak, zicht, enzovoort, die vervolgens wel weer verbonden zijn met geurperceptie. Sommige zintuigelijke ‘informatieroutes’ lopen direct van de thalamus naar de amygdala (de lage route), bijvoorbeeld bij direct gevaar waardoor ons lichaam direct in de fight-flight-modus gaat. Andere routes gaan via de cortex (de hoge route).

Door de samenwerking van al deze prachtige systemen, worden in het limbisch systeem dus onder andere geuren verwerkt. En op het moment dat wij de moleculen van etherische oliën inademen en ruiken(!) wordt het limbisch systeem dan ook meteen geactiveerd. Bij mensen die niet kunnen ruiken, vindt deze activatie niet plaats.

De specifieke samenwerking van de amygdala en hypothalamus roept bij ons herinneringen en emoties op. Niet alleen vanwege het effect van de geur op onze hersenen, maar ook omdat de hypothalamus er verantwoordelijk voor is om ons lichaam chemisch en fysisch in evenwicht te houden. Zo kan de hypothalamus zelfstandig hormonen afgeven aan de hypofyse en deze aansturen, maar reguleert hij ook het autonome zenuwstelsel waar bijvoorbeeld onze ademhaling, hartslag, spijsvertering, bloeddruk en temperatuurregeling deel van zijn.

De invloed van geur(moleculen) op onze emoties en andere processen in ons lichaam is dus enorm krachtig en bijzonder.

Etherische oliën en onze geest, ziel en ons lichaam

Via onze neus ontvangen we dus geurinformatie, en alle geuren die we ruiken hebben authentieke eigenschappen. Binnen de aromatherapie worden dat therapeutische eigenschappen genoemd, die invloed hebben op ons geestelijk, emotioneel en lichamelijk welzijn.

Het limbisch systeem in de hersenen helpt om emotioneel gedrag en reacties aan te sturen op basis van ons geheugen. Want elke dag maak je (onbewust) keuzes op basis van eerdere ervaringen. Zo kun je je onzeker voelen bij bepaalde type mensen, die je misschien (onbewust) doen herinneren aan een leraar bij wie je je nooit op je gemak voelde. Of voel je je enorm nostalgisch als je bijvoorbeeld benzine ruikt, omdat het je herinnert aan een heerlijke road trip die je vroeger met je ouders maakte.

Geurperceptie is dus heel persoonlijk en fijne herinneringen worden absoluut niet alleen getriggerd door fijne of natuurlijke geuren.

Zelf aan de slag met etherische oliën

Nu je meer begrijpt van de route die geurmoleculen afleggen en van hun effect op onze hersenen, emoties en lichamelijke processen, kun je ook thuis gerichter aan de slag met het gebruik van etherische oliën.

Slaap je bijvoorbeeld slecht omdat je veel piekert. Dan kun je kijken of je misschien tot rust komt van de geur van wilde berglavendel of mandarijnolie, atlasceder of kamille. Deze etherische oliën roepen misschien wel fijne herinneringen op, maar ze kunnen ook je zenuwstelsel helpen ontspannen (al zijn er ook mensen die juist geprikkeld worden door lavendelolie).

En zo kun je etherische oliën ook gebruiken als je naar een verjaardag gaat waar je tegenop ziet. Door een fijne veilige etherische geurblend als “parfum” te gebruiken, eventueel met etherische oliënsoorten die prikkels ‘verzachten’, kan de verjaardag zomaar een prettige(re) ervaring worden.

Belangrijk om te benadrukken is, dat een totaal aanpak voor de verbetering van je gezondheid nog beter is. Dus als je veel piekert of angstig bent, raden we aan naast het gebruik van etherische oliën ook met een coach, therapeut of iemand anders die je vertrouwt op zoek te gaan naar de oorzaak van bepaalde patronen, zodat je van binnenuit verandert en niet alleen symptomen aanpakt.

Dat gezegd hebbende, vind je onderstaand vier voorbeelden van oliesamenstellingen waar je thuis mee aan de slag kunt. Heb je bepaalde etherische oliën niet in huis? Werk dan met etherische oliën die je wel hebt, of koop er een paar die je lekker vindt.

Lees de tips hieronder goed door voordat je aan de slag gaat.

Praktische tips:

• Gebruik zuivere etherische oliën, waar geen synthetische geurstoffen of andere ingrediënten aan zijn toegevoegd. Bij voorkeur biologische, biologisch dynamisch, wildgeplukt en/of ethisch verantwoord geoogst en verwerkt zijn. Persoonlijk houd ik heel erg van de oliën van Farfalla. Een prachtig bedrijf dat een zuiver proces garandeert van bodembewerking en zaaien tot het oogsten, destilleren en verpakken, maar ook eerlijke lonen betaalt, mooie projecten ondersteunt en duurzame materialen gebruikt. Maar er zijn zeker meer goede merken.
• Niemand reageert hetzelfde op etherische oliën. Wat voor mij werkt, werkt voor jou misschien helemaal niet. Vind je een geur van een van de samenstellingen in dit artikel niet lekker, speel er dan mee. Voeg een extra druppel sinaasappel toe, of juist wat meer eucalyptus. Gebruik je neus en neem je tijd.
• Onderzoek altijd of een olie veilig voor je is om te gebruiken. Sommige oliën kun je beter niet bij kinderen gebruiken, als je zwanger bent, borstvoeding geeft, epilepsie hebt, bepaalde medicijnen gebruikt, enzovoort. Check dit op betrouwbare websites (bijvoorbeeld Plant Therapy, Tisserand Instituut) of met behulp van goede boeken zoals Essential Oil Safety. Ook vind je op mijn website https://makor.care/ een uitgebreide blog over veilig gebruik van etherische oliën bij kinderen en tijdens zwangerschap.
• Zorg dat als je etherische oliën op de huid aanbrengt, je deze (op de juiste manier) verdunt. Meng ze daarom met een goede draagolie. De moleculen van etherische oliën worden daardoor beter door de huid opgenomen dan wanneer je ze puur op de huid aanbrengt (wat ik so wie so niet aanraad). En door goed te mengen verminder je ook nog eens het risico op mogelijk huidreacties of andere klachten, die kunnen voorkomen bij de beste oliën. Ook over veilig verdunnen vind je een blog op mijn website https://makor.care/ en ik geef hier geregeld Masterclasses over.
• Als je een diffuser gebruikt, maak dan gebruik van ‘intermittent diffusen‘: verstuiven met tussenpozen. Bijvoorbeeld een half uur tot een uur aan en dan weer een half uur tot een uur uit. Op die manier voorkom je gewenning, en heeft je lichaam de tijd om adequaat op de oliemoleculen te reageren en deze te verwerken. Vaak is het al voldoende om voor het verminderen van emotionele klachten een aantal weken drie keer per dag een half uur tot een uur de diffuser aan te zetten. Less is heel vaak more.
• Een druppel per uur diffusen is vaak al voldoende. Dit betekent dat je 1 druppel in de diffuser doet en deze een uur aanzet. Óf dat je er 2 druppels indoet en deze twee keer een half uur ‘intermittent’ aanzet (zie hierboven). Op die manier verstuif je 1 druppel in een half uur, maar omdat je een half uurtje pauze tussendoor neemt, zit je dan nog steeds op 1 druppel per uur voor je lichaam.
• Als je dagelijks etherische oliën gebruikt is het verstandig om na maximaal zes weken minimaal een week pauze te nemen. Etherische oliën komen namelijk in de bloedbaan terecht en worden in en door de lever omgezet in wateroplosbare stoffen. Omdat etherische oliën enorm potent zijn en geen lichaamseigen stoffen zijn, is dat een flinke klus voor de lever. Als we te veel etherische oliën gebruiken, kunnen oliemoleculen zich in ons lichaam ‘opstapelen’, waardoor de lever overbelast kan raken. Ga dus ook daarom wijs met etherische oliën om.
• Op het moment dat je niet kunt ruiken, heeft geur geen invloed op emoties en mis je dat voordeel van het gebruik van etherische oliën. Wel hebben ze dan nog steeds invloed op lichamelijke klachten, omdat er naast de ‘geur-route’ ook nog toepassingen van etherische oliën zijn, waardoor de moleculen via de bloedbaan ons lichaam kunnen ondersteunen (wat indirect overigens wel invloed op ons gemoed kan hebben).

Zoals je hebt gelezen gaat de werking van etherische oliën veel verder dan alleen ons gevoelsleven. Zo worden etherische oliën ook ingezet als ondersteuning bij lichamelijk klachten zoals verkoudheid, darmklachten, longklachten, hormonale disbalans, reukklachten na COVID en heel veel meer.

Als je je angstig voelt
3 druppels roosgeranium
4 druppels nardus
3 druppels helichrysum
10 ml draagolie (bijvoorbeeld biologische amandelolie of vloeibare kokosolie)

Gebruik deze samenstelling zes weken wanneer nodig of dagelijks om de 2,5 tot 3 uur. Vaker is niet nodig, omdat de meeste moleculen van etherische oliën 2,5-3 uur hun werk doen. Kijk na zes weken eens of je je beter voelt, en neem dan so wie so een pauze van een week om zo je lichaam weer rust te geven (zie praktische tips).

Als je je bezorgd of gespannen voelt
1 druppel kaneel
2 druppels wilde berglavendel
2 druppels rode ceder
4 druppels zoete sinaasappel of grapefruit
4 druppels copaiba
4 druppels vanille

Meng deze etherische oliën in een druppelflesje, en plak er een label op met de ingrediënten en waar je de samenstelling voor wilt gebruiken. Doe 1-2 druppels in een koudwater-diffuser, zet hem een uurtje aan en kom lekker tot rust. Dit kun je voor een periode van zes weken twee keer per dag doen.

Je kunt de druppels ook mengen met 10ml draagolie en 2 tot 3 keer per dag op de borst en de polsen aanbrengen. Doe dit niet in de zomer, want sinaasappelolie (die koudgeperst is) is fotosynthetisch en kan een nare huidreactie geven, hoe goed je olie ook is.

Als je extra energie kunt gebruiken
1 druppels limoen
2 druppels pepermunt
2 druppels eucalyptus globulus
2 druppels grapefruit

Meng de etherische oliën in een druppelflesje, en plak er een label op met de ingrediënten en waar je de samenstelling voor wilt gebruiken. Doe 1-2 druppels in een koudwater-diffuser, zet hem een half uurtje aan en ‘get energized’! Je kunt dit na een half uur pauze nog een keer herhalen als dat nodig is.

Als je tot rust wilt komen voordat je naar bed gaat
1 druppel wilde berglavendel
1 druppel kamille
2 druppel atlasceder
2 of 3 druppels mandarijn

Meng de druppels in 20ml draagolie, doe in een flesje, plak er een label op met de ingrediënten en waar je de samenstelling voor wilt gebruiken. Schud zachtjes en doe de helft vervolgens in een warm bad of voetenbadje. Voeg de olie pas toe als het water niet meer loopt. Dan verdampen de oliën minder snel.

Geniet van de geur, kom lekker tot rust en ga daarna naar bed zonder nog andere activiteiten te doen (of je telefoon te checken).

Jacqueline van Liere, praktijk Makor (orthomoleculair therapeut, herborist, klinische kruidengeneeskunde, aromatherapie).
Website: Makor care.

Zie ook ons archief:
Etherische olie beïnvloedt gaba-neurotransmitter
Etherische oliën positief effect op het darmmicrobioom