Gezondheidsrisico kruid Cimicifuga (zilverkaars)

Zilverkaars is een populair kruidenpreparaat (Cimicifuga racemosa). Extracten van de wortel en wortelstok van de Cimicifuga racemosa (zilverkaars), ook wel vrouwenwortel genoemd, worden gebruikt voor de behandeling van overgangsklachten zoals opvliegers en hevig transpireren, bij menstruatieklachten en om weeën op te wekken.

Onder andere door de aanhoudende discussie over de risico’s van menopauzale hormoontherapie, kiezen veel vrouwen ter verlichting van hun overgangsklachten voor een ogenschijnlijk veiliger alternatief op plantaardige basis.
Maar inmiddels waarschuwt de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) specifieke gebruikersgroepen om geen voedingssupplementen met zilverkaars te gebruiken.

Aanleiding risicobeoordeling zilverkaars

Sinds 2002 zijn wereldwijd meerdere gevallen van ernstige levertoxiciteit gemeld die worden toegeschreven aan de inname van zilverkaars. Tussen 1999 en begin 2019 heeft het Nederlandse bijwerkingencentrum Lareb 20 meldingen ontvangen over preparaten die zilverkaars bevatten. Het betreft meldingen van vrouwen in de leeftijd van 35-57 jaar.

Mensen die voedingssupplementen gebruiken waarin zilverkaars zit, kunnen last krijgen van pijn in borst of buik, diarree, misselijkheid, of zelfs van bloedingen en leveraandoeningen. In april 2019 publiceerden medisch specialisten in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde (NtvG) (1) een artikel waarin onder andere het geval werd besproken van een vrouw met acuut leverfalen na gebruik van een voedingssupplement dat zilverkaars bevatte.

Dosering zilverkaars

De NVWA concludeert in haar rapport (2) dat doseringen van zilverkaarsextracten tot 40 mg/dag over het algemeen als veilig kunnen worden beschouwd.
Onderzoeken naar de veiligheid van zilverkaars bij de mens geven aan dat een dosis van 40 mg zilverkaars per dag gedurende 6 maanden niet leidt tot een verhoogd gezondheidsrisico.

De NVWA concludeert ook dat de veiligheid en werkzaamheid van niet-gestandaardiseerde zilverkaarsextracten moeilijk kan worden beoordeeld, omdat de samenstelling van deze producten niet (volledig) bekend is. Dit zou mogelijk leiden tot een blootstelling die hoger is dan 40 mg/dag. Een dergelijk extract kan ook andere toxische stoffen bevatten die nadelige gezondheidseffecten kunnen veroorzaken.

Zilverkaars niet gebruiken bij specifieke groepen

De NVWA waarschuwt bepaalde gebruikersgroepen om geen voedingssupplementen met zilverkaars te gebruiken.

Deze specifieke gebruikersgroepen zijn:

• zwangere en lacterende vrouwen
• kinderen
• patiënten met (een geschiedenis van) leveraandoeningen
• patiënten die een behandeling ondergaan of hebben ondergaan voor borstkanker of andere
• hormoonafhankelijke tumoren
• mensen die overgevoelig zijn voor de actieve bestanddelen van zilverkaars

Werking zilverkaars (Cimicifuga racemosa)

1. Zilverkaars(extract), afkomstig van de wortel(stok) van de medicinale plant Cimicifuga racemosa, is het populairste kruidenpreparaat bij overgangsklachten zoals opvliegers, nachtzweten, hartkloppingen, nervositeit, prikkelbaarheid, stemmingswisselingen, neerslachtigheid en slaapproblemen.
2. Daarnaast kan zilverkaars(extract) helpen bij menstruatiepijn, premenstrueel syndroom en vleesboom (myoom). Bioactieve inhoudsstoffen in zilverkaars(extract) zijn onder meer triterpeenglycosiden, fenolzuren, flavonoïden, tanninen en vluchtige oliën. Zilverkaars bevat geen fyto-oestrogenen. De naam fyto-oestrogenen is niet helemaal correct. Deze oestrogenen zijn dan wel plantaardig (fyto betekent plant) maar het zijn in feite geen echte hormonen en dus ook geen oestrogenen. Ze bootsen wel de werking van oestrogenen in het lichaam na, vandaar de naam fyto-oestrogenen.
3. Zilverkaars(extract) zorgt vermoedelijk mede voor verlichting van overgangsklachten door beïnvloeding van het endogene opiaatsysteem en de serotonerge, dopaminerge, noradrenerge en GABA-erge neurotransmissie.
4. Tevens heeft zilverkaars antioxidatieve en ontstekingsremmende effecten.

Zilverkaars en interacties met medicatie

• Zilverkaars verlaagt mogelijk de werkzaamheid van cisplatine (dierstudie). Gebruik voor de zekerheid geen zilverkaars bij chemotherapie met cisplatine.
• Het is mogelijk dat zilverkaarsextract het enzym CYP2D6 licht remt en daardoor de spiegel van medicijnen (zoals amitriptyline, imipramine, haloperidol, metoprolol, tramadol, flecaïnide, risperidon, paroxetine, ondansetron, codeïne) kan verhogen, die door dit enzym worden afgebroken. Deze interactie wordt niet bij ieder zilverkaarsextract gezien en het is onduidelijk in hoeverre deze interactie een rol speelt in de praktijk.
• Wees terughoudend met het gebruik van zilverkaars in combinatie met mogelijk hepatotoxische medicijnen zoals paracetamol, amiodaron, carbamazepine, isoniazide, methotrexaat en methyldopa.
• Theoretisch kan zilverkaars de kans op leverschade door deze medicijnen verhogen.
• Theoretisch kan zilverkaars de opname van medicijnen via OATP2B1 (organic anion-transporting polypeptide substrate 2B1) in de dunne darm verlagen. Het betreft onder meer statines (atorvastatine, fluvastatine, rosuvastatin), fexofenadine en amiodaron.

De NVWA adviseert de Minister voor Medische Zorg en Sport om naar aanleiding van de onderzoeksresultaten meer samenstellings- en etiketteringseisen te gaan stellen aan leveranciers van voedingssupplementen met zilverkaars.

Commentaar Natuur Diëtisten Nederland

Veel zilverkaarspreparaten zijn niet gestandaardiseerd, het plantenmateriaal kan een laag gehalte bioactieve stoffen hebben, verontreinigd zijn of zelfs afkomstig zijn van de verkeerde plant (Aziatische zilverkaars).

Op basis van gerandomiseerde klinische studies met gestandaardiseerde zilverkaarsextracten kan worden geconcludeerd, dat er tamelijk sterk wetenschappelijk bewijs is voor de effectiviteit van (gestandaardiseerd) zilverkaarsextract bij opvliegers en andere overgangsklachten.(14-23)

Onderzoek laat zien dat zilverkaarsextract een dosisafhankelijk effect heeft. Van statistisch significante afname van individuele symptomen zoals opvliegers en (nacht)zweten was alleen sprake bij de dosis van 13 mg per dag. Ook hadden vrouwen met sterke overgangsklachten alleen baat bij de hoge dosis zilverkaarsextract. Zilverkaars had met name invloed op vasomotore klachten (opvliegers, nachtzweten) en in mindere mate op psychische klachten (nervositeit, prikkelbaarheid, neerslachtigheid) en slaapproblemen.(17)

In een Zwitserse observationele studie, waarin hetzelfde zilverkaarsextract werd gebruikt, gaf dit verlichting van lichamelijke klachten zoals duizeligheid, spier- en gewrichtspijn, vermoeidheid, hartkloppingen en hoofdpijn.(22)

In een Duitse studie was zilverkaarsextract (BNO 1055) even effectief als hormonale suppletietherapie en significant beter dan een placebo bij typische overgangsklachten en slaapproblemen.(24)

Een zilverkaarsextract van hoge kwaliteit heeft waarschijnlijk geen bijwerkingen (anders dan bij een placebo), zeker als de aanbevolen dosis wordt aangehouden voor het desbetreffende extract.(57,60) Bij de gerapporteerde (zeldzame) gevallen van onder meer levertoxiciteit is niet afdoende aangetoond dat het gebruik van zilverkaars de oorzaak was. En mogelijk speelde een slechte kwaliteit van het zilverkaarsextract hierbij een rol. (14-25)

Het wetenschappelijke bewijs is voldoende om zilverkaarsextract (van hoge kwaliteit) aan te bevelen bij vrouwen in de overgang. (14,15,16)
Meer onderzoek is nog steeds gewenst, zeker met het oog op de populariteit van zilverkaars.(14-16)

Hormonen Basis speekseltest (DHEA, Estradiol, Progesteron, Testosteron)

Verkoopprijs (incl. BTW): € 110,25
Koop deze test hier
De hormoondiagnostiek uit speeksel biedt in vergelijking met de bepaling vanuit bloed talrijke voordelen: de monsterafname is niet-invasief, pijnloos en kan op ieder gewenst tijdstip en op iedere plek plaatsvinden.
De hormoonbepaling uit speeksel (Saliva) is bijzonder zinvol omdat het beoogde vrije, biologisch actieve deel van de hormonen wordt bepaald.
Bij de beoordeling van de gevonden hormoonwaarden in het speeksel is op de eerste plaats de verhouding tussen de individuele hormonen van belang. Zijn de hormonen niet in balans of gaat de hormoonproductie achteruit, dan kan zich dit uiten in depressies, het gevoel nutteloos te zijn, slaapstoornissen, afname van het libido en erectie, prestatievermindering, bloeddrukschommelingen, hartritmestoornissen, vergeetachtigheid en gewichtstoename.

Monsterafname

Vrouwen moeten het monster bij voorkeur afnemen tussen de 19e en 21e cyclus dag. Als de cyclus ontbreekt is iedere dag een monsterafname mogelijk. Tip; de afname van het speekselmonster bij gebruik van transdermaal progesteron is het beste na minimaal 36 uur stoppen van progesterongebruik.