Chronische pijn kan leiden tot geheugenverlies en dementie

Naar schatting hebben tussen de twee en drie miljoen Nederlanders dagelijks pijn. Er is sprake van chronische pijn als de pijn langer dan drie maanden duurt. Ouderen hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van chronische pijn, vaak als gevolg van leeftijdsgerelateerde aandoeningen zoals artrose, botontkalking, zenuwpijnen, kanker en perifeer vaatlijden.
Pijn komt bij ouderen twee keer zo vaak voor als bij jongeren en wordt nu nog onvoldoende herkend en behandeld. Chronische pijn leidt tot een sneller geheugenverlies en grotere kans op dementie.

Uit onderzoek [1] bleek dat pijn was geassocieerd met een statistisch significante toename van de snelheid van geheugenverlies en de kans op dementie in de daaropvolgende 12 jaar, vergeleken met een controlegroep die geen aanhoudende pijn rapporteerde.
Het onderzoek werd uitgevoerd onder ruim 10.000 deelnemers van 62 jaar of ouder. Voor ouderen is het behoud van de cognitie cruciaal voor de kwaliteit van leven en de functionele onafhankelijkheid.
Aanhoudende pijn, die chronische pijn kan weerspiegelen, kan helpen bij het identificeren van ouderen die risico lopen op versnelde cognitieve achteruitgang.

Pijnreceptoren, die de zintuigelijke waarneming van pijn geven, bevinden zich overal in het lichaam en zijn met zo’n 500 per vierkante centimeter het meest talrijk in de huid.
Gemiddeld slikt een volwassen Nederlander 27 pijnstillers per jaar, wat betekent dat er dagelijks een miljoen pijnstillers worden geslikt in Nederland.

75% van de ouderen heeft chronische pijnklachten

Van mensen ouder dan 75 jaar heeft 75% chronische pijnklachten. Daardoor zijn zij vaak minder fysiek en sociaal actief en minder zelfredzaam. Ook ervaren ze daardoor vaker angst, boosheid, depressie en posttraumatische stress wat kan bijdragen aan vergroting van de pijnbeleving en slaapproblemen en sociaal isolement.
Ouderen ervaren pijn vaak als inherent aan het ouder worden en als iets waarover je niet hoort te klagen. Bij mensen met dementie uit pijn zich vaak in prikkelbaarheid, agitatie en agressie.

Andere pijnbeleving door mannen dan door vrouwen

Onderzoek suggereert dat mannen en vrouwen verschillen in hun ervaring van pijn, maar tot nu toe was onduidelijk waar dit door kwam. In een studie [2] zijn nu voor het eerst functionele sekseverschillen geïdentificeerd in nociceptoren. Dit zijn gespecialiseerde zenuwcellen die pijn veroorzaken. Er bestaan dus mannelijke en vrouwelijke nociceptoren.

Nociceptoren passen zich aan in hun reactie op letsel. Het aanraken van een hete kachel is bijvoorbeeld een stimulus met hoge intensiteit, terwijl een shirt dat over een door zon verbrande plek wrijft een lage intensiteit heeft, maar beide produceren een pijnwaarneming. In letselomgevingen werken pijnstillers, zoals ibuprofen, door de drempel voor nociceptoractivering te normaliseren, waardoor pijn wordt geblokkeerd.

In dit onderzoek werd gekozen voor prolactine en orexine B. Prolactine is een hormoon dat verantwoordelijk is voor borstvoeding en de ontwikkeling van borstweefsel; Orexine is een neurotransmitter die helpt om wakker te blijven.
Prolactine bleek alleen vrouwelijke cellen en geen mannelijke cellen gevoeliger te maken voor verlaging van de nociceptor activering, en orexine B maakte daar alleen mannelijke cellen en geen vrouwelijke cellen gevoeliger voor.
De bevindingen suggereren een nieuwe manier om de behandeling van pijnaandoeningen te benaderen, waarvan er vele vaak bij vrouwen voorkomen.
Zo hebben bijvoorbeeld migraine en fibromyalgie een vrouw-tot-man-verhouding van respectievelijk 3:1 en 8 of 9:1.

Precisiegeneeskunde, gebaseerd op het geslacht van de patiënt, zou de therapeutische resultaten kunnen verbeteren door selectief gericht te zijn op mechanismen die pijn bij vrouwen of mannen bevorderen. Bij het ontwerp van klinische onderzoeken voor pijntherapieën zou rekening moeten worden gehouden met de verhouding tussen mannelijke en vrouwelijke deelnemende patiënten daaraan.

Pijnreceptoren kunnen zich aanpassen

Capsaïcine is een stofje dat in hete pepers zit en is het stofje waardoor je dat brandende gevoel in je mond krijgt, bij het eten van bijvoorbeeld sambal.
Bij zenuwpijn zijn de zenuwen in de huid overprikkeld. Hierdoor ontstaat pijn bij bijvoorbeeld aanraken. Als je een capsaïcine pleister, die ongeveer 250 keer zo sterk is als sambal, op de huid plakt, bindt de capsaïcine zich aan de overprikkelde zenuwcellen. Hierdoor worden ze minder gevoelig voor pijn, omdat pijn- of gevoelsprikkels niet worden doorgegeven aan de hersenen.
Artsen kunnen het middel voorschrijven bij sommige vormen van zenuwpijn, reumatoïde artritis, artrose en jeuk.

BMI kan effect hebben op pijngevoeligheid

De Body Mass Index (BMI) en de verdeling van lichaamsvet kunnen de sensorische detectie en pijngevoeligheid beïnvloeden, zo blijkt uit een studie [3]. Zwaarlijvige personen bleken gevoeliger te zijn voor drukpijn dan personen met een normale BMI, maar even gevoelig voor pijn veroorzaakt door hitte of kou.
De pijnrespons varieerde afhankelijk van het onderhuidse lichaamsvet op de verschillende lichaamsplaatsen. Gewichtsverlies kan daarom een aspect zijn van een pijnbestrijdingsprogramma voor zwaarlijvige pijnpatiënten.

De groep met overgewicht had de laagste drukpijngrens, wat kan komen doordat er meer mensen in deze groep deelnamen aan fysieke activiteiten, wat ook van invloed kan zijn op hoe een persoon pijn voelt.
Het kan echter ook zo zijn dat iemand die gevoeliger is voor pijn, minder snel aan lichaamsbeweging doet en daardoor meer kans heeft om aan te komen en zwaarlijvig te worden.

Gezond eten leidt tot minder pijn

Uit onderzoek [4] blijkt dat het volgen van een gezond dieet de ernst van chronische pijn kan verminderen. Hierdoor krijgen patiënten een gemakkelijke en toegankelijke manier om hun aandoening beter te beheersen. Een betere kwaliteit van voeding wordt in verband gebracht met verminderde lichaamspijn bij volwassenen, ongeacht eventuele zwaarlijvigheid.

Meer depressieve stoornis bij jongeren met chronische pijn

Jonge mensen met chronische pijn hebben drie keer meer kans dan hun leeftijdsgenoten om ook klinische angst of depressie te hebben, zo blijkt uit een review [5] die betrekking had op bijna 23.000 kinderen en jongeren onder de 18 jaar, waaronder meer dan 12.000 met chronische pijn.
Volgens de onderzoekers geeft de studie aan dat een derde van de kinderen onder de 18 jaar met chronische pijn ook voldoet aan de criteria voor angststoornis, terwijl een op de acht voldoet aan de criteria voor een depressieve stoornis.
Een belangrijke conclusie is dat ouders zich bewust moeten zijn van de prevalentie van angst en depressie bij chronische pijn, zodat, indien nodig een meer multidisciplinaire behandeling kan plaatsvinden.

Leidt een whiplash tot chronische pijn?

Wetenschappers konden na slechts één tot drie dagen van een whiplash-verwonding, voorspellen welke patiënten chronische pijn zullen ontwikkelen [6].
Het bleek dat hoe meer de hippocampus (het geheugencentrum van de hersenen) communiceerde met de cortex (betrokken bij de opslag van langetermijngeheugen) hoe groter de kans is dat de persoon chronische pijn ontwikkelt.
Daarnaast speelt een rol hoe hoog de angst van een persoon was onmiddellijk na het auto-ongeluk. Naarmate die hoger was, konden de wetenschappers nauwkeuriger de chronische pijn voorspellen die mensen een jaar na het ongeval rapporteerden.

Vermindert vloeken pijn?

Verschillende onderzoeken hebben aangetoond dat vloeken (het herhalen van een scheldwoord in een gestaag tempo en volume) een autonome reactie uitlokt, die kan worden geconstateerd via een verhoogde hartslag en verhoogde huidgeleiding.
Het is het emotie-opwekkende aspect van vloeken, waarvan gedacht wordt dat het ten grondslag ligt aan deze, via een door stress veroorzaakte pijnvermindering. Dit blijft tot nu echter een theoretische mogelijkheid en er is verder onderzoek nodig om hier een conclusie over te kunnen trekken.

Erkennen van pijn kan voor een kind de beste eerste hulp zijn

De manier waarop een kind wordt behandeld als het pijn heeft, kan een grote invloed hebben op de manier waarop het later in het leven op pijn reageert en daarmee omgaat [7]. Dit komt doordat sociale relaties een cruciale rol spelen bij de manier waarop gezondheid gedurende het hele leven wordt ervaren.

Onderzoekers zeggen dat het belangrijk kan zijn om de pijn van kinderen te bekrachtigen door te bevestigen dat hun pijngerelateerde ervaringen, emoties of gedragingen acceptabel, begrepen en legitiem zijn. Hierdoor voelt het kind zich gehoord en geloofd, wat zijn vertrouwen en verbinding met zijn ouder(s) of met een behandelend arts versterkt.
Dit zorgt ervoor dat het kind in de toekomst beter in staat is om hulp te zoeken, wanneer het die nodig heeft.

Aanraking door ouders vermindert pijnreacties in de hersenen van baby’s

Vooral als een pasgeboren baby door een ouder wordt vastgehouden met huid-op-huidcontact, reageren de hersenen van de baby minder sterk op een pijnlijke medische prik, zoals de hielprik. Onderzoekers ontdekten in een observationele studie [8] dat de eerste reactie van de hersenen op de pijn hetzelfde was.
De hielprik zorgde echter voor een reeks van vier tot vijf golven van hersenactiviteit. De latere golven van activiteit werden beïnvloed door de vraag of de baby huid-op-huid werd vastgehouden of met kleding aan.
Huid-op-huidcontact, en dus het type contact dat de baby met zijn ouder heeft, blijkt te kunnen veranderen hoe de hersenen van een baby een schadelijke stimulus verwerken.

Hand vasthouden vermindert pijn

Als je de hand van een geliefde die pijn heeft vastpakt, zullen niet alleen je ademhaling en hartslag synchroon gaan lopen met die van hem/haar, maar ook je hersengolfpatronen zullen zich aanpassen, zo blijkt uit een onderzoek [9].
Hoe meer emotionele betrokkenheid de partner voelt, hoe meer de hersenactiviteit synchroon gaat lopen en hoe meer de pijn daardoor wordt verlicht.

Een mogelijke verklaring voor dit effect is dat een empathische aanraking ervoor kan zorgen dat iemand zich begrepen voelt, wat op zijn beurt pijnstillende beloningsmechanismen in de hersenen kan activeren. Daarmee illustreert het de kracht en het belang van menselijke aanraking (healing touch).

Bij het onderzoek waren overigens uitsluitend heteroseksuele koppels betrokken en werd dus niet onderzocht of hetzelfde effect ook zou optreden bij koppels van hetzelfde geslacht, of wat er gebeurt in andere soorten relaties.

Pijnverlichting door afleiding

Mentale afleidingen maken pijn gemakkelijker te verdragen, en die pijnstillende effecten zijn niet iets dat alleen maar psychologisch is en dat je je alleen maar verbeeldt. Mentale afleidingen verhinderen feitelijk de reactie op binnenkomende pijnsignalen in het vroegste stadium van de centrale pijnverwerking.

Afleiding is een actief neuronaal mechanisme dat de hoeveelheid pijnsignalen die vanuit het ruggenmerg naar hogere hersengebieden opstijgen, vermindert, zo bleek uit onderzoek [10].
Dit effect heeft betrekking op endogene opioïden, die op natuurlijke wijze door de hersenen worden geproduceerd en een sleutelrol spelen bij de verlichting van pijn. Hiermee kan afleiding een rol spelen bij cognitief-gedragstherapeutische benaderingen bij de behandeling van pijnziekten.

Pijnverlichting door mindfulness

Pijn is een complexe, veelzijdige ervaring die wordt beïnvloed door verschillende factoren die verder gaan dan de fysieke sensatie. Ook iemands gemoedstoestand en de verwachtingen die hij of zij heeft ten aanzien van pijn spelen hierbij een rol.
Hersenscans onthullen dat mindfulness-meditatie andere zenuwbanen activeert dan placebo en tonen aan dat pijnverlichting door mindfulnessmeditatie niet het resultaat is van het placebo-
effect.

Onderzoekers ontdekten [11] dat mindfulness-gebaseerde pijnverlichting de synchronisatie tussen hersengebieden die betrokken zijn bij introspectie, zelfbewustzijn en emotionele regulatie verminderde. Deze delen van de hersenen vormen samen het neurale pijnsignaal (NPS), een patroon van hersenactiviteit waarvan wordt gedacht dat het gemeenschappelijk is voor pijn bij verschillende individuen en verschillende soorten pijn.

Door pijn van het zelf te scheiden en het beoordelende oordeel erover los te laten, kan mindfulnessmeditatie direct de manier waarop we pijn ervaren veranderen, op een manier die geen medicijnen gebruikt, niets kost en overal beoefend kan worden.

Fysieke activiteit verlaagt kans op chronische pijn

Fysieke activiteit kan je beschermen tegen chronische pijn, doordat het je pijngrens verhoogt. Onderzoekers ontdekten in een studie [12] met 7000 volwassenen, dat degenen die fysiek actief waren, een hogere pijngrens hadden dan degenen die een voornamelijk zittend leven leidden. Hoe hoger het activiteitsniveau, hoe hoger de pijngrens was.
Degenen die actiever waren in hun vrije tijd, hadden 7-8 jaar later minder kans op verschillende soorten chronische pijn.

Als het gaat om bewegen als je al chronische pijn hebt, geldt dat lichamelijke activiteit niet gevaarlijk is. Mensen met chronische pijn kunnen veel baat hebben bij een aangepast bewegingsprogramma dat hen helpt hun inspanning in evenwicht te brengen, zodat het niet te veel of te weinig is.

Marijke Verstege

Zie ook:
Palmitoylethanolamide en effect op pijn
Verlichting van de pijn door meditatie
Pijn en meditatie