Een juiste koperstatus kan de bloeddruk verlagen

Een tekort aan koper verhoogt het risico op hart- en vaatziekten door negatieve effecten op het vetmetabolisme, een verminderde anti-oxidatieve afweer, een verminderde sterkte en integriteit van hart en bloedvaten, een verhoogde mate van inflammatie en een verhoging van de bloeddruk alsmede een endothele disfunctie (de binnenbekleding van de kleine slagaders functioneert niet normaal). Meer aandacht voor de koperstatus is dus belangrijk.

In de nieuwe NHG-richtlijn Cardiovasculair risicomanagement (CVRM) wordt met name aandacht besteed aan een lagere zoutinname om daarmee de bloeddruk te verlagen. Er zijn echter nog andere voedingsadviezen die kunnen helpen om de bloeddruk te verlagen, zoals een juiste koperstatus.

Lage koperinname

Koper is een essentiële voedingsstof met vele functies. Een verlaagde koperstatus kan een rol spelen bij het ontstaan en voortduren van onder andere osteoporose, reumatoïde artritis, osteoartritis, atherosclerose, hartritmestoornissen, decubitus, bloedsuikerschommelingen, polyneuropathie en vitiligo.

In de westerse wereld neemt circa 33% van de bevolking minder dan 1 mg koper/dag in. Dit verhoogt het risico op onder andere hart- en vaatziekten. De aanbevolen dagelijkse hoeveelheid voor volwassenen is door de Gezondheidsraad vastgesteld op 1,5 – 3,5 mg en de maximale veilige dosis voor volwassenen is gesteld op 5 milligram koper per dag.

De westerse voeding bevat weinig koper en door een hoge fructose-inname wordt de koperabsorptie verlaagd. Koper komt vooral voor in orgaanvlees, zeevis, schaal- en schelpdieren, groenten, fruit, vlees, granen, noten en zaden.

Bloedarmoede of kopertekort?

Veel gevallen van vermeende bloedarmoede door ijzertekort zijn eigenlijk te wijten aan een kopertekort. Koper is namelijk net als ijzer betrokken bij de vorming van hemoglobine. Wees daarom bij bloedarmoede, die niet met extra ijzer wordt opgelost, bedacht op een laag kopergehalte. Een kopertekort geeft precies dezelfde symptomen als die zich voordoen bij een ijzertekort en daarom is het lastig het verschil te herkennen, tenzij het kopergehalte wordt gemeten.

Oorzaken kopertekort

Een ernstig kopertekort komt zelden voor, maar een niet-optimale, verlaagde koperstatus komt vermoedelijk wel geregeld voor. Dit kan het gevolg zijn van een lage koperinname uit voeding en/of door een langdurige inname van bepaalde medicijnen. Als je meer ijzer, zink en vitamine C binnenkrijgt dan er in de normale voeding aanwezig is, bijvoorbeeld door het gebruik van supplementen, neemt het lichaam koper minder goed op. Mineralen gaan onderling de competitie met elkaar aan voor absorptie. Zo kan bijvoorbeeld een teveel aan zink een kopertekort veroorzaken.

Behalve dat overmatige zinksuppletie kan leiden tot een koperdeficiëntie, kan ook het overmatig gebruik van wondproducten en verzorgingsproducten met zink en zinkhoudende kleefpasta voor het kunstgebit leiden tot een koperdeficiëntie.

Nog meer oorzaken van een kopertekort zijn:

1. Allopurinol cheleert koper en kan bij langdurig gebruik leiden tot een kopertekort.
2. Langdurig gebruik van anti-epileptica zoals valproïnezuur kan leiden tot een kopertekort.
3. Maagzuurremmers en maagzuurbinders (famotidine, H2-antagonisten, antacida) verlagen de koperabsorptie.
4. Ethambutol cheleert koper en kan leiden tot optische neuropathie door kopertekort.
5. Fibraten zoals clofibraat kunnen de koperstofwisseling versnellen en de koperstatus verlagen.
6. Cimetidine kan de koperstatus verlagen.
7. Een hoge vitamine C-inname kan de koperstatus verlagen.

Effect hoge koperinname

Niet alleen een kopertekort maar ook een koperoverschot kan het risico op hart- en vaatziekten verhogen.
Koperstapeling is ook geassocieerd met een verhoogde kans op cognitieve achteruitgang en de ziekte van Alzheimer. Daarom doen ouderen er goed aan voorzichtig te zijn met kopersuppletie (alleen bij een geconstateerd kopertekort) en bij gebruik van een multivitamine preparaat, te kiezen voor een multi-vitamine zonder koper (en ijzer).

Laat daarom uw koperstatus controleren via de huisarts of bestel zelf een kopertest.

Hoog zoutverbruik: verhoogde kans op hart – en vaatziekten

De meeste mensen krijgen teveel zout, en dus teveel natrium binnen. Hierdoor staat natrium in een kwaad daglicht. Maar het is een belangrijk mineraal om (in de juiste hoeveelheden), zowel de bloeddruk als de vochtbalans op het juiste niveau te houden. Een te hoge natriuminname zorgt voor uitdroging.

Uit gezondheidsoogpunt is het belangrijk de inname van natriumchloride (‘zout’) te beperken, omdat een teveel niet alleen de bloeddruk kan verhogen en daardoor kan leiden tot hart- en vaatziekten, maar ook kan leiden tot nierziekten en osteoporose. De nadelige effecten op de gezondheid worden vooral veroorzaakt door het natrium. Zout is de belangrijkste bron van natrium in voeding. Door zelf je eten vers te bereiden heb je controle over de hoeveelheid zout die je dagelijks binnen krijgt.

Jodiuminname te laag in Nederland

De jodiuminname in Nederland is laag en daarom wordt al sinds 1928 jodium aan keukenzout toegevoegd (JOZO = JOdiumZOut). Een tekort aan jodium kan leiden tot schildkliervergroting.
Als je voor een andere zoutsoort kiest dan keukenzout zorg er dan voor dat je wel voldoende jodium binnen krijgt. Van nature komt jodium voor in vis, eieren, zeewieren en zuivel. Bij het bakken van brood wordt bakkerszout gebruikt waaraan jodium is toegevoegd. Voor voldoende jodium moet je 6 boterhammen per dag eten.

Kelp is een belangrijke jodiumbron voor vegetariërs, mensen die weinig zeevoedsel eten of gejodeerd brood en gejodeerd zout gebruiken. Het is belangrijk om op de hoogte te zijn van het jodiumgehalte van kelp in (gedroogde) zeealgen om een te hoge jodiuminname te voorkomen. Je kunt er ook voor kiezen om kelptabletten te slikken; daarvan staat het jodiumgehalte altijd precies aangegeven.

Een andere optie is knotswier. Knotswier is een arctisch zeewier, dat onder andere uit de schone zee rond de Hebriden (een groep eilanden voor de westkust van Schotland) wordt gewonnen. Bij kwalitatief goede zeewiersupplementen wordt het knotswier na de oogst zo verwerkt dat de oorspronkelijke voedingswaarde van het wier intact blijft. Het wier wordt gedroogd, tot poeder vermalen en gestandaardiseerd. Standaardisatie is essentieel, omdat het jodiumgehalte in zeewier sterk kan variëren.

Zowel een te laag als een te hoog jodiumgehalte is onwenselijk en daarom is het van belang om voor een gestandaardiseerd zeewierproduct te kiezen waarbij het gehalte bij elke productie opnieuw wordt bepaald en een hoge kwaliteit is gegarandeerd. Een zeewiersupplement is bij voorkeur een ‘whole food’ product met het gehele knotswier en geen extract. Voordeel van een ‘whole food’ product is dat het naast jodium ook andere van nature aanwezige spoorelementen (ijzer, seleen, mangaan, zink en koper) bevat. Knotswier is bovendien rijk aan alginezuur, fucoïdaan en polyfenolen.

Het knotswier, Ascophyllum nodosum, wordt soms onterecht kelp genoemd. Kelp is echter een grote bruine zeealg behorend tot een andere klasse, Phaeophyceae, en orde, Laminariales genoemd. Er zijn ongeveer dertig verschillende soorten kelp, waaronder kombu.

Discussie richtlijnen zoutgebruik

De diverse gezondheidsorganisaties zijn het niet erg eens over de maximale aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH) zout die men kan innemen, zonder dat dit een grotere kans geeft op een hoge bloeddruk en hart – en vaatziekten.

De meeste gezondheidsinstanties in Nederland, waaronder het Voedingscentrum en de Hartstichting, hanteren als richtlijn maximaal 6 gram zout per dag.
De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) adviseert echter om maximaal 5 gram zout per dag te eten.

Volgens andere deskundigen [1,2] zou de werkelijk veilige bovengrens zelfs meer dan het dubbele zijn van wat de huidige richtlijnen aangeven, nl. 12,5 gram zout of ruim drie theelepels zout per dag. Ook bij deze dagelijkse zoutinname zou de kans op hoge bloeddruk en hartziekten niet verhogen.

Adequate inname

De aanbevelingen lopen dus nogal uiteen. Behalve de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH) bestaat er ook nog de term ‘adequate inname’. Dit is de hoeveelheid die nodig is om de verliezen via o.a. urine en zweet onder normale omstandigheden aan te vullen. Hiervoor is ongeveer 1 tot 3 gram zout nodig.

Verschillende soorten zout

De verschillen in hoeveelheid natrium tussen de verschillende zoutsoorten zijn niet erg groot.
De volgende soorten zout zijn verkrijgbaar:

Keuken- of tafelzout. Dit wordt ook wel steenzout genoemd, omdat het uit ondergrondse steenlagen komt. Het zout wordt bewerkt voor gebruik, waardoor er alleen natriumchloride overblijft. Ook worden er anti-klonterstoffen aan toegevoegd. Daarnaast wordt aan vrijwel al het keukenzout in Nederland jodium toegevoegd. Dit is om te voorkomen dat mensen niet alleen via de broodconsumptie afhankelijk zijn van voldoende jodiuminname. Een tekort aan jodium kan leiden tot schildkliervergroting.

Bakkerszout. Dit wordt gebruikt voor het bakken van brood en broodvervangers. Aan dit zout mag in Nederland meer jodium worden toegevoegd dan aan keukenzout.

Zeezout. Zeezout komt daadwerkelijk uit zee of uit zoutwatermeren. Door middel van verdamping blijft het zout over. Er worden geen antiklontermiddelen aan toegevoegd. Zeezout is meestal grover dan tafelzout en bevat een kleine hoeveelheid andere mineralen en spoorelementen zoals magnesium en calcium, maar die leveren bij normaal gebruik geen relevante bijdrage.

Keltisch zeezout. Dit zout komt uit Bretagne, Frankrijk. Het zeewater gaat hier via een kanalenstelsel, waarbij het zout van het ene naar het andere ondiepe bassin wordt geleid. In het laatste bassin wordt het gedroogd en opgeschept. Het gehele proces duurt zo’n twee weken. De samenstelling van de kleibodem heeft een zuiverende werking en zorgt voor de grijze kleur. Behalve natriumchloride bevat het 84 andere mineralen en sporenelementen, maar de hoeveelheden daarvan hebben nauwelijks invloed op de benodigde aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH) ervan. Keltisch zout bevat minimale sporen jodium en is dan ook niet geschikt om je jodiumstatus op peil te houden.

Himalaya zout. Dit zout wordt geoogst uit oude landmijnen in Pakistan waar het zout terecht is gekomen toen er minder vervuiling in de zee zat. De naam Himalaya slaat op het woord Haliet, wat een ander woord is voor steenzout. Het heeft dus niks met het Himalayagebergte te maken. De roze kleur ontstaat, doordat er in het zout een ijzeratoom zit ingebouwd. Ook voor dit zout geldt dat het mineralen en sporenelementen bevat, maar dat de hoeveelheden daarvan nauwelijks invloed hebben op de benodigde ADH en Himalayazout levert daar bij normaal gebruik geen relevante bijdrage aan.

Himalaya zout wordt op social media ten onrechte als een gezonder alternatief gepromoot, maar het bevat geen jodium. Het bestaat namelijk net als keukenzout voornamelijk uit natriumchloride. Uit gezondheidsoogpunt kan over het algemeen beter worden gekozen voor (een beperkt gebruik van) gejodeerd (keuken)zout dan voor Himalaya zout.

Zoutvervangers. Dit zijn zoutmengsels waarin een deel van het natrium is vervangen door kalium en magnesium. Ze smaken iets bitterder dan keukenzout en zijn niet geschikt voor mensen met niet goed functionerende nieren of die bepaalde plaspillen of ontstekingsremmers gebruiken.

Marijke Verstege

Zoutoplossing kan helpen slijm op te lossen

Hypertoon zout (hogere concentratie zout als in het menselijk lichaam) is een vloeistof bestaande uit water met opgelost zout dat 5,85% natriumchloride (NaCl) bevat, die via een vernevelaar dient te worden geïnhaleerd. Het is alleen op recept verkrijgbaar en helpt bij het losmaken van vastzittend slijm in de onderste luchtwegen. De eerste keer vernevelen vindt vrijwel altijd plaats via een longarts.

Het vernevelen met hypertoon zout kan als bijwerking de volgende klachten geven:

• irritatie van de luchtweg;
• hoesten;
• heesheid;
• benauwdheid bij het inhaleren, door vernauwing van de luchtwegen.

Bij een verkoudheid of een neusbijholtenontsteking kan het spoelen met een zoutoplossing de klachten verminderen. Er wordt dan gebruikt gemaakt van een isotone zoutoplossing (bevat vergelijkbare concentraties zout als in het menselijk lichaam) die 0,74% NaCl bevat. Door het spoelen worden korstjes en eventueel slijm verwijderd en de slijmvliezen vochtig gehouden. Je neus spoelen met alleen water of een oplossing met een te lage of te hoge concentratie zout kan pijn en irritatie veroorzaken.

Zelf een zoutoplossing maken

Je kunt zelf een zoutoplossing bereiden door 9 gram (eetlepel) keukenzout op te lossen in één liter water of 1 afgestreken theelepel zout op 200 ml (=1 mok) lauwwarm kraanwater. Wanneer u spoelt met een spoelkannetje of knijpflesje, voegt u een theelepel (2,5 gram) keukenzout toe aan het spoelkannetje/knijpflesje. De zoutoplossing is 2 dagen houdbaar. Gebruik jodiumvrij zout, want jodium kan irritatie geven aan gevoelig of ontstoken neusslijmvlies. Het water hoeft niet gekookt te worden, maar wel lauwwarm zijn, op lichaamstemperatuur (37 graden Celsius).

Hoe spoel je goed?

Om overtollig slijm, korsten en/of pus goed uit de neus te krijgen, moet het spoelwater met enige kracht door de neus gaan. Daardoor bereik je ook de hoger gelegen neusbijholten. Om effectief te zijn, moet je per keer ongeveer 150 tot 300 ml zoutwateroplossing gebruiken.

Zorg voor de juiste houding bij het spoelen. Door je kin naar de borst te brengen komt het spoelwater hoog in je neus. Spoelen is beter dan sprayen, dus gebruik geen neusspray.

Verslavende neussprays

Er zijn zonder recept neussprays te koop met de werkzame stof xylometazoline of oxymetazoline, met behulp waarvan je direct beter door je neus kunt ademen. Deze middelen zorgen ervoor dat de bloedvaatjes in je neus samentrekken, waardoor er meer ruimte in je neus komt om te ademen. Maar als je zo’n middel langer dan 5-7 dagen gebruikt, zorgt ditzelfde middel er ook voor dat je neus juist weer verstopt raakt. Dit heet het “rebound-effect”. Het middel wordt dan dus de kwaal. Daardoor raak je verslaafd aan het middel en kan je niet meer zonder. Je hebt dan een medicijnverslaving.

Door langer durend gebruik kan ook je neusslijmvlies beschadigd raken. Dit kan leiden tot chronische congestie (ophoping van vocht), bloedingen en zelfs verlies van reuk. Merk je dat je verslaafd bent geraakt aan de neusspray, wacht dan niet te lang en ga aan de slag met het stappenplan naar herstel.

Het voordeel van je neus spoelen met jodiumvrij zout in plaats van met xylometazoline of oxymetazoline is dat je er niet verslaafd aan kunt raken.

Voor meer info m.b.t. zout, zie: zout minder slecht dan gedacht.