Chocola: gezond of toch niet?

Chocola heeft een gezond imago. Het wordt zelfs een ‘superfood’ genoemd. Welke beweringen blijken eigenlijk toch een fabeltje te zijn? In chocola zitten gezonde stofjes, maar het bevat naast cacaopoeder ook veel (verzadigd) vet en toegevoegde suikers.

Donkere of pure chocola wordt als verantwoord en zelfs als gezond gezien. Dat gezonde imago is in de eerste plaats te danken aan flavanolen, een krachtige antioxidant. Chocola bevat echter ook een hoog percentage (verzadigd) vet en er wordt daarnaast behoorlijk wat suiker aan toegevoegd.

Grote hoeveelheden flavanolen zitten voornamelijk in het cacaopoeder en nauwelijks in de cacaoboter, maar ook niet in alle chocoladesoorten. Tijdens de productie van chocola gaat vaak een aanzienlijke deel van de flavanolen verloren [1].

Hoe wordt chocola gemaakt?

Voor de productie van chocola worden de cacaobonen, dat zijn de zaden van de cacaoboom, gefermenteerd, gedroogd, geroosterd en vermalen waardoor de kleur en smaak zich ontwikkelt en er een dik-vloeibare cacaomassa ontstaat. Uit deze cacaomassa wordt de cacaoboter geperst en wat overblijft wordt vermalen tot cacaopoeder. Chocola is samengesteld uit cacaopoeder, cacaoboter en suiker.

Flavanolen

In de ‘Warenwetbesluit Cacao en chocolade’ is vastgelegd hoeveel cacaobestanddelen pure, melk- en witte chocola moet bevatten. Donkere chocola bevat meer dan 70% cacao. Bepaalde gezondheidseffecten worden toegeschreven aan de flavonoïden die zich bevinden in cacao. Flavonoïden zijn onder andere nodig voor het handhaven van de integriteit van de capillairwanden.

Omdat flavanolen een bittere smaak hebben worden ze soms uit chocoladeproducten gehaald. Het gehalte flavanolen in chocola is afhankelijk van allerlei factoren. Voorbeelden van deze factoren zijn het soort cacaoboom, de regio waar de cacaoboom groeit, de weersomstandigheden tijdens de groei, het moment van oogsten en de opslagtijd na het oogsten.
Flavanolen zitten behalve in chocola ook in bijvoorbeeld thee en appels.

Positieve effecten van chocola

• Cacao is rijk aan magnesium. Dit bevordert de energiestofwisseling, de zenuwprikkeloverdracht en de spierfunctionaliteit.
• Er zijn aanwijzingen dat pure chocola bloeddrukverlagend werkt.
• Cacaobonen bevatten flavonoïden, die een beschermende werking hebben tegen hart- en vaataandoeningen. Het wordt echter afgeraden om meer chocola te eten om hart- en vaatziekten te voorkomen. Naast gunstige stoffen bevat chocola namelijk ook veel verzadigd vet, dat het risico op hart- en vaatziekten juist verhoogt.
• Het vet in de chocola stimuleert de aanmaak van endorfine dat een gevoel van welbehagen geeft en pijn kan onderdrukken.
• De aan chocola toegevoegde suiker verhoogt het serotoninegehalte waardoor de stemming kan verbeteren.
• Chocola bevat een combinatie van stoffen die bewezen positieve effecten hebben op het gemoed. Het gaat om: neurotransmitters β-fenylethylamine, dopamine en endorfine [2], en het bevat daarnaast cafeïne, theobromine en anandamide, een stof die verwant is aan THC (de werkzame component van cannabis). Deze stoffen zijn echter in een veel te lage hoeveelheid aanwezig om een meetbaar effect op de stemming te hebben.
• Chocola, vooral de donkere, is rijk aan anti-oxidanten zoals polyfeneolen en catechinen. Deze anti-oxidanten zitten overigens ook in wijn, thee, fruit en groenten.

Negatieve effecten van chocola

• Vooral melkchocola en witte chocola bevatten veel suiker, wat slecht is voor je gebit. Daarnaast leidt er veel van eten tot gewichtstoename.
• Met name witte chocola en melkchocola bevatten grote hoeveelheden cacaoboter (theobromineolie), dat extreem vet is.
• De combinatie van melk, suiker en vet in chocola kan slecht verteerbaar zijn.
• Cacao bevat tannines. Tannine bindt zich aan ijzer en eiwitten, wat ten koste gaat van de ijzerabsorptie, de eiwitbeschikbaarheid en van bepaalde goede bacteriën in het menselijk lichaam, waaronder die in de darmflora. Daarnaast verkleuren de tanden door tannine.
• Chocola bevat oxaalzuur dat zich bindt aan calcium, waardoor dit slecht door het lichaam wordt opgenomen. Oxaalzuur wordt ook wel een ‘mineralenrover’ genoemd.
• Chocola bevat een kleine hoeveelheid cafeïne en theobromine, een stof die in grote hoeveelheden (en indirect) DNA kan beschadigen. Theobromine is een stofwisselingsproduct van cafeïne. Cafeïne kan bijwerkingen geven als slapeloosheid, rusteloosheid en risico van aantasting van hart- en bloedvaten [3]
• Fenylethylamine, een vaso-actief amine in chocola, verhoogt de bloeddruk en kan leiden tot astma, huiduitslag en migraine [4].
• De verwerking van chocola is erg belastend voor de lever en kost nutriënten, waaronder vitamine B en magnesium.

Jaarlijks onderzoek op zware metalen

De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) neemt jaarlijks monsters van levensmiddelen voor onderzoek naar zware metalen. Volgens de NVWA zijn in de chocola en cacaopoeder die in Nederland verkrijgbaar zijn vooralsnog geen overschrijdingen aangetroffen van de maximumgehaltes voor cadmium.

Producenten moeten zich houden aan de Europese wetgeving (Commission Regulation (EU) 2021/1323 (Cadmium) en VERORDENING (EU) 2021/1317). Voor lood gelden geen maximumgehaltes in chocola en cacaopoeder, maar ook daarvan werden geen verontrustende hoeveelheden aangetroffen.

Onweerstaanbaar lekker

Dat het moeilijk is om aan de verleiding van het gevoel van smeltende chocola in de mond weerstand te bieden, komt volgens onderzoekers [5] door de manier waarop het de tong smeert. Ze ontdekten dat de tong wordt bedekt met een vetlaag, die afhangt van het vetgehalte van de chocola, kort nadat die in de mond wordt gestopt. Daarna komen vaste cacaodeeltjes vrij die belangrijk zijn voor de tactiele sensatie. Door de specifieke combinatie van smaak en mondbeleving kent chocola veel liefhebbers.

Rauwe chocola

Er is chocola te koop die is gemaakt van cacaobonen die niet zijn geroosterd, maar op lagere temperaturen zijn verwerkt (minder dan 42°C), waardoor het verlies aan flavanolen minder groot is. Deze chocola wordt verkocht als ‘rauwe chocola’ en is de gezondste keuze, omdat ze rijk is aan vezels, kalium, fosfor, magnesium, calcium, zink en koper, maar ze smaakt ook erg bitter, iets dat niet iedereen kan waarderen. Voor de consument is het niet mogelijk om te achterhalen hoeveel flavanolen er in een stuk chocola zitten omdat dit niet op het etiket staat.

Milieu en natuur

Van de tropische gewassen heeft cacao de minste milieudruk, omdat de plant het beste groeit in de schaduw van tropisch bos en weinig mest en bestrijdingsmiddelen nodig zijn. In feite werken de meeste boeren biologisch. Wel zorgt de groeiende vraag op bepaalde plekken voor ontbossing, erosie en verlies aan biodiversiteit.
De verwerking van cacaobonen tot cacaoboter, cacaopoeder en chocola is een energie-intensief proces.
De cacaobranche heeft afgesproken dat in 2025 alle cacao in Nederland duurzaam moet zijn.

Carob als alternatief voor chocola

Er bestaat ook een product dat chocola kan vervangen op basis van carob dat wordt gemaakt uit Johannesbroodpitten. Carob bevat geen cafeïne en weinig vet.

Behoefte aan chocola door tekorten

Het is mogelijk dat de behoefte aan chocola ontstaat, omdat er allerlei stoffen in het lichaam en de hersenen tekort zijn door een onvolwaardige voeding. Bijvoorbeeld een tekort aan chroom of magnesium. Natuurlijke voeding zoals onder andere groenten, fruit, olijfolie extra vierge en kruiden bevatten ook diverse psychoactieve stoffen en hebben niet de nadelen van chocola.
Je zou kunnen nagaan op welke momenten je behoefte aan chocola hebt en of er andere manieren zijn om in die behoefte te voorzien.

Marijke Verstege