Gietijzeren pannen: een gezonde keuze in de keuken

Gietijzeren pannen zijn een onmisbaar item in de keuken. Ze zijn duurzaam, multifunctioneel en bieden uitstekende prestaties tijdens het koken. In dit artikel gaan we dieper in op de voordelen en eigenschappen van gietijzeren pannen, zodat je een gezonde en weloverwogen keuze kan maken bij het aanschaffen van een nieuwe pan.

Wat zijn gietijzeren pannen?

Gietijzeren pannen zijn pannen die zijn gemaakt van gietijzer, een legering van ijzer en koolstof. Het productieproces van gietijzeren pannen bestaat uit het gieten van deze legering in een mal, wat resulteert in een sterk, massief product. Dankzij deze constructie zijn gietijzeren pannen bijzonder duurzaam, waardoor ze een lange levensduur hebben.

Voordelen van gietijzeren pannen

Gietijzeren pannen hebben een aantal unieke voordelen die ze onderscheiden van andere soorten pannen. Hier volgen enkele van de belangrijkste voordelen:

Goede warmtegeleiding: gietijzer is een uitstekend warmtegeleidend materiaal, wat betekent dat de warmte snel en gelijkmatig wordt verspreid over het oppervlak van de pan. Dit zorgt voor een stabiele verwarming en kookprestaties, en maakt gietijzeren pannen perfect voor het braden, roosteren en bakken van allerlei gerechten.

Veelzijdig: gietijzeren pannen kunnen op elke soort warmtebron worden gebruikt, inclusief inductiekookplaten (dit kan echter per pan verschillen), gasfornuizen, keramische kookplaten en in de oven. Dit maakt ze zeer veelzijdig en ideaal voor het bereiden van een breed scala aan gerechten, waaronder stoofschotels, roereieren, soepen en bakken.

Duurzaam: gietijzeren pannen zijn heel duurzaam en kunnen jarenlang meegaan als ze correct worden verzorgd. Omdat ze niet snel beschadigen of krassen, kun je ze generaties lang blijven gebruiken, wat het een slimme investering maakt voor de keuken.

Behoud van smaak: gietijzeren pannen zijn ideaal voor het braden van vlees en andere producten omdat ze de smaak van het voedsel behouden.

Wat voor soorten gietijzeren pannen bestaan er?

Er bestaan verschillende soorten gietijzeren pannen, elk met hun eigen unieke eigenschappen en toepassingen. Hieronder staan enkele van de meest populaire soorten gietijzeren pannen:

Gietijzeren braadpannen: dit zijn de meest bekende en veelgebruikte gietijzeren pannen. Ze zijn zwaar en hebben een hoge warmtegeleiding, waardoor ze uitstekend zijn voor het braden van vlees, groenten en aardappelen.

Gietijzeren koekenpannen: dit zijn platte pannen die ideaal zijn voor het bakken van bijvoorbeeld omeletten, vlees, vis, flensjes, pannenkoeken of zelfgemaakt ‘flat bread’ of plat brood. Ze hebben een dunnere bodem dan gietijzeren braadpannen en zijn daarom makkelijker te verplaatsen op het fornuis.

Gietijzeren steelpannen: dit type pan is ideaal voor het bereiden van sauzen, soepen, pap en andere vloeibare gerechten. Ze hebben een vlakke bodem en hoge zijkanten met een steel, waardoor ze gemakkelijk te hanteren zijn.

Gietijzeren Dutch oven: dit zijn grote, zware pannen met deksels die worden gebruikt voor het maken van stoofschotels, soepen, brood en andere gerechten die langzaam moeten garen. Deze techniek wordt ook gebruikt tijdens het ‘outdoor koken’, waarbij de Dutch oven boven een vuur geplaatst kan worden, met hete kolen bovenop het deksel.

Gietijzeren grillpannen: dit zijn platte pannen met ribbels, die worden gebruikt om op een barbecue of gasfornuis te grillen. Ze hebben een gegroefde bodem waardoor het vet afgevoerd wordt en het voedsel niet omgekeerd hoeft te worden.

Wat is het verschil tussen gietijzeren pannen en anti-aanbakpannen?

Gietijzeren pannen en teflonpannen verschillen in enkele belangrijke aspecten, met name ten aanzien van duurzaamheid en gezondheid. Hieronder bespreken we enkele van de redenen waarom gietijzeren pannen beter zijn dan antiaanbakpannen:

Gezondheid: anti-aanbakpannen kunnen giftige stoffen afgeven wanneer ze op hoge temperaturen worden verhit, wat nadelig kan zijn voor de gezondheid. Gietijzeren pannen daarentegen bevatten geen schadelijke stoffen en zijn daarom een veiligere optie.

Duurzaamheid: gietijzeren pannen zijn bijzonder sterk en duurzaam, en kunnen jarenlang meegaan als ze goed worden verzorgd. Anti-aanbakpannen daarentegen kunnen snel beschadigen en moeten vaker worden vervangen.

Warmtegeleiding: gietijzeren pannen zijn uitstekende warmtegeleiders, waardoor ze de warmte snel en gelijkmatig verspreiden over het oppervlak van de pan. Anti-aanbakpannen daarentegen zijn niet zo goed in staat om warmte te geleiden, waardoor ze niet heel gelijkmatig verwarmen en de kookprestaties kunnen beïnvloeden.

Smaak en textuur: gietijzeren pannen helpen om de smaak en textuur van voedsel te behouden, terwijl anti-aanbakpannen deze eigenschappen niet hebben. Dit maakt gietijzeren pannen ideaal voor het braden van vlees en andere producten, terwijl anti-aanbakpannen beter geschikt zijn voor het bakken van bijvoorbeeld eieren of pannenkoeken.

Samenvattend zijn gietijzeren pannen beter dan anti-aanbakpannen vanwege hun uitstekende warmtegeleiding, duurzaamheid, gezondheid en smaak- en textuureigenschappen.

Hoe onderhoud je gietijzeren pannen?

Gietijzeren pannen vragen een bepaalde behandeling om ze goed te onderhouden. We bespreken de belangrijkste stappen om je gietijzeren pannen in topconditie te houden.

Inbranden: een gietijzeren pan heeft geen anti-aanbaklaag, deze beschermlaag dien je zelf aan te brengen. Je gietijzeren pan inbranden is de eerste en belangrijkste stap. Dit proces creëert een niet-klevende coating op de pan, waardoor deze gemakkelijk te gebruiken en schoon te maken is. Om dit te doen, breng je een dun laagje olie, zoals rijstolie of kokosolie, aan op de pan en ‘bak’ je deze in de oven op ongeveer 200°C gedurende een uur. De olie wordt geabsorbeerd door de poriën van de pan, veeg eventueel overtollige olie weg met een keukenpapiertje. Let op dat de pan geen plastic handvaten heeft, deze zullen smelten in de oven.

Reinigen: de gietijzeren pan mag niet in de vaatwasser. Je wast ze handmatig, met warm water en milde zeep. Agressieve zeep en de vaatwasser kunnen de coating die je hebt opgebouwd in de pan beschadigen. De beste manier om een gietijzeren pan schoon te maken is door hem te schrobben met heet water en een borstel of sponsje. Gebruik geen staalwol of schurende reinigingsmiddelen, dit tast ook de coating aan. Wanneer de pan erg vies is, kun je er wat grof zeezout in strooien, de pan verhitten op een laag vuur en vervolgens de pan schrobben met een prop keukenpapier, een borstel of sponsje. Gooi het zout weg en spoel de pan goed uit.

Drogen: na het schoonmaken van de pan is het belangrijk dat je deze goed droogt voordat je hem opbergt. Gebruik een schone theedoek of keukenpapier om het water uit de pan te verwijderen en laat hem vervolgens aan de lucht drogen.

Invetten: om de coating van je pan te onderhouden, kun je met regelmaat de pan opnieuw invetten. Dit is afhankelijk van hoe intensief je de pan gebruikt en hoe je deze behandelt. Na een goede wasbeurt van de pan vet je de pan opnieuw in. Doe dit wanneer de pan schoon en droog is; vet de pan in met een keukenpapiertje en rijstolie of kokosolie. Zorg ervoor dat je niet teveel olie gebruikt, anders kan een plakkerige laag ontstaan. Je wilt ervoor zorgen dat het vet in de opperste poreuze laag van de pan trekt.

Bewaren: een gietijzeren pan bewaar je op een droge, koele plaats waarbij hij niet blootgesteld wordt aan vocht. Je kunt de pan stapelen met andere pannen, maar zorg ervoor dat er een laag keukenpapier of placemats tussen de pannen zit, om te voorkomen dat ze elkaar krassen.

Wat kook je niet in een gietijzeren pan?

Er zijn enkele “do’s en don’ts” om rekening mee te houden wanneer je kookt met een gietijzeren pan.

• Vermijd deglaceren in een gietijzeren pan met wijn, azijn of andere alcoholische dranken. Voedingsmiddelen met een hoge zuurgraad tasten de coating aan. Een ander ongewenst effect kan zijn dat de smaak van ijzer meer vrijkomt, dankzij de reactie van het zuur met het ijzer in de pan. Dit is niet zozeer schadelijk of gevaarlijk, maar kan wel onsmakelijk zijn.
• Vermijd het koken van zure ingrediënten, zoals tomaten, tomatensaus en gerechten met citrusfruit.
• Gebruik je gietijzeren pan niet voor delicate (wit)vis; dit zal snel uit elkaar kunnen vallen. Eiwitrijk voedsel blijft sneller plakken aan de pan, bereid (wit)vis alléén wanneer de pan goed ingebrand en ingevet is.
• Bak om dezelfde reden liever geen eieren, pannenkoeken, crêpes of flensjes in de eerste paar maanden dat je de pan in huis hebt.
• Vermijd koken van water voor bijvoorbeeld pasta of rijst; de coatinglaag wordt hiermee aangetast en het werk van inbranden en invetten wordt hiermee ongedaan gemaakt.

Welke gifstof bevatten anti-aanbak pannen?

Anti-aanbak pannen, waaronder teflonpannen, kunnen een bepaalde gifstof bevatten die vrij kan komen wanneer de pan op hoge temperaturen wordt verhit. De chemische stof PFAS kan schadelijk zijn voor de gezondheid.

Er bestaan verschillende vormen van PFAS, waarvan sommigen verboden zijn. Zo is PFOS sinds 2008 verboden. De stof PFOA en een aantal stoffen die daarop lijken, zijn sinds 2020 verboden voor consumenten. Het is een positieve ontwikkeling dat deze gifstoffen niet meer zijn toegestaan in anti-aanbakpannen. Lees hier meer over PFOA in dit artikel.

Helaas is PFAS echter nog steeds toegestaan in anti-aanbakpannen. Nederland heeft samen met Duitsland, Denemarken, Noorwegen en Zweden een voorstel gedaan voor een Europees PFAS-verbod. Dit restrictievoorstel is op 7 februari 2023 gepubliceerd door het Europese Chemicaliën Agentschap (ECHA).

In het voorstel staat dat alle schadelijke PFAS stoffen (dat zijn er meer dan 10.000 in totaal) verboden moeten worden. Het gaat om zowel het maken van PFAS als om het maken van producten van PFAS. De import hiervan wordt ook verboden. Het doel van het verbod is voorkomen dat er nog meer PFAS in het milieu terecht komt.

Wat zijn de schadelijke effecten van PFAS?

PFAS (perfluoroalkylverbindingen) zijn chemische stoffen die schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid. Sommige PFAS-verbindingen kunnen in het lichaam blijven voor lange tijd en hebben de mogelijkheid om zich op te hopen in weefsels en organen. Hieronder bespreken we enkele van de schadelijke effecten van PFAS:

Hormonale disbalans: Sommige PFAS-verbindingen kunnen de hormonale balans beïnvloeden en schade aanrichten aan de schildklier, testikels en andere endocriene organen.

Lever- en nieraandoeningen: PFAS-verbindingen kunnen ook schade aanrichten aan de lever en nieren en bijdragen aan de ontwikkeling van lever- en nieraandoeningen.

Kanker: Sommige PFAS-verbindingen zijn kankerverwekkend en kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van kanker, waaronder prostaatkanker, leukemie en pancreatische kanker.

Afname van het immuunsysteem: PFAS-verbindingen kunnen het immuunsysteem aantasten en de weerstand verminderen tegen ziektekiemen en infecties.

Reproductieve en ontwikkelingsproblemen: PFAS-verbindingen kunnen ook bijdragen aan reproductieve en ontwikkelingsproblemen, waaronder verminderde vruchtbaarheid, ontwikkelingsstoornissen en misvormingen.
Het is belangrijk om te weten dat er nog steeds onderzoek nodig is om de precieze schadelijke effecten van PFAS te bepalen en dat de resultaten van deze studies kunnen variëren. Toch is het raadzaam om blootstelling aan PFAS zoveel mogelijk te verminderen, door het kiezen van producten die geen PFAS bevatten.

Is er een relatie tussen Alzheimer en PFAS?

Er is beperkt onderzoek gedaan naar de mogelijke verbanden tussen PFAS (perfluoroalkylverbindingen) en Alzheimer. Echter, sommige studies suggereren dat blootstelling aan PFAS een rol kan spelen bij de ontwikkeling van cognitieve stoornissen, waaronder Alzheimer.

Een studie uit 2022 toonde aan dat hogere niveaus van PFAS in het bloed gerelateerd waren aan een verminderd geheugen en verminderde cognitieve vaardigheden. Andere studies hebben aangetoond dat PFAS de productie van amyloïd-beta eiwitten kan beïnvloeden, die zich opstapelen in de hersenen van mensen met Alzheimer en leiden tot de afbraak van hersenweefsel.

Meer onderzoek is nodig om de precieze verbanden tussen PFAS en Alzheimer te bepalen en om te bevestigen of blootstelling aan PFAS een directe oorzaak is van deze aandoening. Tot op heden is nog niet bekend of blootstelling aan PFAS de enige oorzaak is van Alzheimer, of dat er andere factoren een rol spelen.

Ondanks beperkt bewijs, is het raadzaam om de blootstelling aan PFAS zoveel mogelijk te verminderen, bijvoorbeeld door het kiezen van producten die geen PFAS bevatten en door je dieet aan te passen.

Commentaar Natuur Diëtisten Nederland

Er is ruim en overtuigend bewijs voor de noodzaak om over te stappen van de bekende anti-aanbakpannen, naar solide gietijzeren pannen. Het vraagt wat tijd en geduld om te wennen aan de gietijzeren pan; er is meer zorg en onderhoud voor nodig in vergelijking met een anti-aanbakpan. Maar eenmaal gewend aan de gietijzeren pan, is deze duurzame pan zeer geliefd bij vele professionele en thuiskoks. Met een goede verzorging kan een gietijzeren pan generaties meegaan.

De anti-aanbakpan daarentegen heeft regelmatige vervanging nodig. De investering in een gietijzeren pan betaalt zich dus dubbel en dwars uit. Niet alleen qua duurzaamheid, maar ook qua smaak en gezondheid!

Maaike Soetermans, Natuurdietist

Recept met gietijzeren pan: stoof potje met kip en groenten

Kip is rijk aan leverondersteunende aminozuren en licht verteerbaar. Door de kip te stoven breng je extra versterkende energie in dit gerecht. Een heerlijke schotel na een dag hard werken of bij een uitgeblust gevoel.

Ingrediënten voor 2 personen:

• 4 sjalotten
• 2 stengels bleekselderij
• 2 wortels
• 100 gram kastanjechampignons
• 2 tenen knoflook
• 2 eetlepels extra vierge olijfolie
• 350 gram kipdijfilet
• 1 laurierblad
• 1 takje tijm
• evt. 1 eetlepel arrowroot
• Peper en zout

Pel de sjalotten en halveer ze. Was de overige groenten en snijd ze in plakjes. Pel de knoflooktenen en snijd ze fijn. Verhit de olie en smoor hierin met een deksel op de pan de groenten enkele minuten. Voeg de kip, laurier, tijm en 100 ml water toe. Breng alles aan de kook, draai het vuur zacht en laat het geheel in 30 minuten met het deksel op de pan sudderen. Breng na afloop de stoofpot op smaak met peper en zout en bind het stoofvocht eventueel met 1 eetlepel arrowroot. (Roer de arrowroot los met 2-3 eetlepels water. Breng de stoofschotel aan de kook en bind al roerend het vocht met het arrowrootpapje).
Breng het geheel op smaak met peper en zout. Lekker met gekookte gierst en broccoli.