Sterk bewerkt voedsel kan tot kleinere embryo leiden

Als vrouwen voor en tijdens hun zwangerschap veel sterk bewerkt voedsel eten kunnen ze daardoor een kleinere embryo vormen. Tot die conclusie komen onderzoekers van het Erasmus MC in Rotterdam op basis van observationeel onderzoek.

Er is nog geen sprake van een oorzakelijke verband tussen de consumptie van sterk bewerkt voedsel (Ultra Processed Food: UPF) en een kleinere embryo, maar de onderzoekers trekken wel al vergaande conclusies. Ze worden daarin ondersteund door de Maag Lever Darm Stichting en hoogleraar volksgezondheid Jaap Seidell.

16-88% van de energie uit UPF

Aan het onderzoek deden 701 vrouwen mee, waarvan 446 zwanger raakte na natuurlijke bevruchting en 255 na IVF- of ICSI-behandeling. De studie is onderdeel van een doorlopend observationeel onderzoek, het Rotterdam periconceptional cohort (Predict study).

De deelneemsters vulden gedurende 4 weken tijdens de periconceptionele periode vragenlijsten in over hun voedingsinname. Aan de hand daarvan werd berekend welk energiepercentage de vrouwen uit UPF haalden. Dat varieerde van 16% tot maar liefst 88%, met een mediaan van 47,5%. Per deelnemer werd de gemiddelde nutriënten- en energie-inname per NOVA-categorie berekend en van daaruit een procentuele energie-inname uit UPF.

De onderzoekers deelden voedingsmiddelen in volgens de uit Brazilië stammende NOVA-classificatie, die voedsel indeelt in categorieën die gaan van onbewerkt tot ultrabewerkt. De UPF-classificatie is overigens geen exacte wetenschap, maar gebaseerd op inschattingen, waardoor men het niet altijd eens is over de categorie waarin een product thuishoort.

UPF: meer kans op vroeggeboorte / laag geboortegewicht

De onderzoekers hielden de groei van de embryo’s bij aan de hand van de kop-romplengte en het volume van het embryo. Ze maakten daarvoor gebruik van longitudinale 3D-scans in het eerste trimester van de zwangerschap.
Het effect van roken, drinken, fysieke activiteit en andere factoren die sterk samenhangen met de sociaal-economische status en de groei van een embryo beïnvloeden, werden zoveel mogelijk uitgesloten.

De associatie tussen kop-romplengte, embryovolume en het aandeel UPF in de voeding van de moeder verdween toen de onderzoekers corrigeerden voor de vitamines B1, B2, B6, B11, B12 en zink die de vrouwen binnenkregen.

UPF kan een hoger risico geven op vroeggeboorte of een laag geboortegewicht bij verminderde embryonale groei tijdens het eerste trimester van de nog ongeboren baby [2,3].
Dit leidt later vaak tot een inhaalgroei, wat gepaard gaat met een verhoogd risico op obesitas en vroege kenmerken van niet-overdraagbare ziekten, zoals obesitas en verhoogde bloeddruk, vroeg in het leven.

Hoewel de onderzoekers benadrukken dat ze niet claimen dat ze een oorzakelijk verband tussen de consumptie van UPF en de embryonale groei hebben ontdekt raden ze op basis van hun onderzoek de consumptie van UPF voor en tijdens de zwangerschap af.

Miskraam

Het Tommy’s National Center for Miscarriage Research-team van de universiteit van Birmingham concludeert, dat er aanwijzingen zijn dat een dieet rijk aan fruit, groenten, zeevruchten, zuivelproducten, eieren en graan het risico op een miskraam vermindert. Eerder was uit onderzoek al gebleken dat het tijdens de preconceptie- en vroege zwangerschap volgen van een goed uitgebalanceerd dieet, dat rijk is aan vitamines en mineralen belangrijk is.

Uit de onderzoeksevaluatie bleek dat, in vergelijking met een lage consumptie, een hoge inname van fruit kan worden geassocieerd met een vermindering van het risico op een miskraam met 61%.
Een hoge inname van groenten kan in verband worden gebracht met een verminderd risico op een miskraam met 41%.
Voor zuivelproducten, granen, zeevruchten en eieren geldt een verlaagd risico met respectievelijk 37%, 33% en 19%.

Een dieet dat veel bewerkte voedingsmiddelen bevat, bleek geassocieerd te zijn met een verdubbeling van het risico op een miskraam.[12]

UPF vergelijkbaar met effect roken

Een deelnemer werd geclassificeerd als ‘roker’ of ‘alcoholgebruiker’ als ze in de periode van 8 weken voor tot 4 weken na de bevruchting rookte of alcohol dronk. Het effect van het eten van UPF door de moeder tijdens de periconceptionele periode, op de groei van het embryo bleek vergelijkbaar met het roken van meer dan 10 sigaretten per dag [4,5].
Roken bleek overigens ook een negatiever effect te hebben dan het alcoholgebruik van de moeder, los van hoe hoog dat was.

Negatieve effecten van sterk bewerkt voedsel

Het wordt steeds duidelijker dat het eten van sterk bewerkt voedsel grote negatieve effecten heeft op de gezondheid. Hieronder volgt een overzicht van hoe sterk bewerkt voedsel uw gezondheid kan aantasten.

Veranderingen in darmmicrobioom
Een onderzoek [6] onder 645 mannen en vrouwen (55-75 jaar) met overgewicht/obesitas en metabool syndroom gaf een positieve associatie te zien tussen specifieke fecale groepen microbiota (Alloprevotella, Negativibacillus, Prevotella, and Sutterella) en gastro-intenstinale ontstekingsziekten. De consumptie van sterk bewerkt voedsel kan dus het darmmicrobioom veranderen.

Leptineresistentie
Uit een cross-sectionele studie onder 59 vrouwen [7] bleek een hogere consumptie van sterk bewerkt voedsel geassocieerd te zijn met leptineresistentie. Hierbij is je lichaam als het ware doof voor de signalen van het hormoon leptine. Daardoor voel je je nooit verzadigd en heb je voortdurend trek. Ook wordt je stofwisseling er automatisch door op een laag pitje gezet.

Verstoorde slaap
Uit een review [8] van 14 cross-sectionele studies bleek een statistisch significant verband tussen een hoge inname van sterk bewerkt voedsel en de kwaliteit en lengte van de slaap. Dit gold voor personen van alle leeftijden.

Voedselverslaving
Een onderzoek [9] onder 735 Australiërs (18-35 jaar) toonde voedselverslaving aan ten gevolge van de consumptie van sterk bewerkt voedsel.

Afname van de vermogens van de hersenen
Een Chinese en een Braziliaanse studie onderzochten wat het effect op de vermogens van de hersenen is van het consumeren van sterk bewerkt voedsel.

Uit deze onderzoeken bleek dat wanneer 20% van iemand’s dagelijkse calorie-inname uit sterk bewerkt voedsel bestaat, die persoon al een aanzienlijk grotere kans op dementie heeft, in het bijzonder op alzheimer.

Die 20% inname leidde tot een 28% snellere achteruitgang in algemene cognitie en een 25% snellere afname van cognitieve en executieve functies zoals woordbenoemen, vloeiend spreken, organiseren en beslissingen nemen, dan bij mensen die minder dan 20% van hun dagelijkse consumptie aan sterk bewerkt voedsel besteden.

De grote hoeveelheden zout, suiker en vet in sterk bewerkte voedingsmiddelen verhogen de laaggradige systemische inflammatie in het lichaam. Ook de industriële processen zelf die bij de vervaardiging van deze voedingsmiddelen worden toegepast (o.a. extreme verhitting en chemische modificatie) dragen vermoedelijk bij aan de verhoogde inflammatie.

Het Braziliaanse onderzoek, waaraan meer dan 10.000 Brazilianen (35-74 jaar) deelnamen, werd in 2022 gepresenteerd op de Alzheimer’s Association International Conference in San Diego, Verenigde Staten.

Het Chinese onderzoek [10] omvatte 72.038 deelnemers (55 jaar en ouder) en verscheen in het tijdschrift ‘Neurology’.

Wat is sterk bewerkt voedsel?

De term ‘ultra-processed food’ (UPF) of sterk bewerkte voeding verwijst naar alle voedingsmiddelen die complexe industriële processen ondergingen zoals fractionering of chemische modificatie. Dit zijn processen die je niet zomaar thuis kunt uitvoeren.

Ultrabewerkte voedingsmiddelen bevatten een veelvoud aan ingrediënten. Op hun etiket staan vaak, behalve zout, suiker en vetten, lange lijsten van onbekende ingrediënten en E-nummers. Ze zijn vaak calorierijk en missen essentiële voedingsstoffen als vitamines en mineralen en ze bevatten nauwelijks vezels.

Er is meer onderzoek nodig om na te gaan welke aspecten van UPF een negatief effect hebben op embryonale groei. Het is daarnaast, vooral ook in de periode voor en na de zwangerschap, belangrijk zo min mogelijk sterk bewerkt voedsel te eten.

Als er op het etiket van een voedingsmiddel een lange lijst van onbekende ingrediënten en E-nummers staat, is er altijd sprake van UPF.

Kook zoveel mogelijk met verse, onbewerkte, biologische producten in plaats van kant-en-klaar producten te gebruiken.

Marijke Verstege

Update augustus 2024

Hoger risico op kwetsbaarheid bij vrouwen
Uit een studie onder ruim 63.000 vrouwen bleek een hoge inname van sterk bewerkte voeding samen te hangen met een 31 procent hoger risico op frailty (kwetsbaarheid) bij vrouwen, ouder dan 60 jaar.
Frailty wordt gekarakteriseerd als een aandoening die zich uit in onbedoeld gewichtsverlies, vermoeidheid en een lagere spierkracht, waardoor het moeilijker wordt om dagelijkse activiteiten uit te voeren. Tegelijkertijd neemt door frailty de veerkracht van het lichaam af wat vaak leidt tot chronische ziekten.
Een hogere inname van niet of nauwelijks bewerkt voedsel – zoals verse groenten of minimaal bewerkte graanproducten – beschermde tegen frailty, terwijl een hogere inname van sterk bewerkt eten – zoals ingeblikte producten, frisdranken, snoep en koek – het risico op frailty met 31 procent vergrootte. De onderzoekers constateerden dat hoe meer frisdranken, vetten, spreads, yoghurt- en andere zuiveltoetjes mensen consumeren, hoe hoger hun risico op kwetsbaarheid is.
Opvallend was dat bij een kwalitatief goed dieet, dat veel groenten, peulvruchten en fruit bevatte, maar tegelijkertijd ook relatief veel sterk bewerkt voedsel, er nog steeds een hoog risico op kwetsbaarheid bestond in vergelijking met mensen die minder sterk bewerkte voedingsmiddelen aten. Zelfs met een goede dieetkwaliteit bleef het effect van sterk bewerkte voedingsmiddelen op kwetsbaarheid dus significant.
Het is nog niet duidelijk welke biologische mechanismen aan deze associatie ten grondslag liggen en ook niet of dit voor mannen geldt.

Bron
Ultraprocessed foods, unprocessed or minimally processed foods, and risk of frailty in a cohort of United States females; Teresa T Fung, Sinara L Rossato, Zhangling Chen et al.; The American Journal of Clinical Nutrition, Volume 120, Issue 1, July 2024, Pages 232-239; https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0002916524004684?via%3Dihub