Plastic weekmaker Bisfenol A veel schadelijker dan gedacht

Bisfenol A (BPA) is een chemische stof die wordt gebruikt als plastic weekmaker. Uit onderzoek [1] blijkt dat we vele malen vaker aan deze schadelijke stof worden blootgesteld dan eerder werd aangenomen. In verband met gezondheidsrisico’s wordt de grenswaarde van Bisfenol A met een factor 20.000 verlaagd.

De nieuwe BPA norm ligt nu 20.000 keer lager

De Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) heeft de veiligheid van Bisfenol A opnieuw beoordeeld. De grenswaarde hiervan wordt aangepast van 4 microgram naar 0,2 nanogram per kilogram lichaamsgewicht per dag. Hiermee ligt de nieuwe norm maar liefst 20.000 keer lager. Dit geldt voor alle leeftijdsgroepen.

Tot de drastische verlaging van de aanvaardbare dagelijkse inname voor BPA (de hoeveelheid die een leven lang dagelijks kan worden ingenomen zonder een merkbaar gezondheidsrisico te vormen) is besloten na een onderzoek aan de hand van 800 studies over Bisfenol A, die sinds 2013 zijn verschenen.

Uit de onderzoeken bleek een toename van het percentage van een type witte bloedcel, genaamd T-helper, in de milt. Deze bloedcellen spelen een sleutelrol in onze cellulaire immuunmechanismen en een toename van deze cellen zou kunnen leiden tot de ontwikkeling van allergische longontsteking en auto-immuunziekten. In de risicobeoordeling zijn ook mogelijk schadelijke gezondheidseffecten op de voortplantings-, ontwikkelings- en stofwisselingssystemen vastgesteld.

In Europa is het al verboden om BPA te gebruiken in babyflesjes en kassabonnen. In Frankrijk mag daarnaast in voedselverpakkingen helemaal geen PBA meer worden toegepast.

Waar zit Bisfenol A in?

Bisfenol A is een chemische stof die in combinatie met andere chemicaliën wordt gebruikt om bepaalde kunststoffen en harsen te vervaardigen. BPA wordt toegepast in medische hulpmiddelen, zoals infuusapparatuur, katheters en tandheelkundige materialen. Het wordt ook gebruikt in vloeren, carrosseriecoatings, in lijmen en als speciale inkt in thermisch papier.

Verder wordt BPA gebruikt in coatings om de kwaliteit van ingeblikt voedsel en dranken te beschermen (de witte laag aan de binnenkant van het blik), in herbruikbaar plastic serviesgoed en in flessen voor drankjes. Onder andere via deze verpakkingen kan BPA in voedsel terechtkomen.

Bisfenol A in het milieu

BPA kan via het afvalwater van fabrieken, (huishoudelijk) afval en het riool in het milieu terecht komen. Daarnaast kan BPA in het milieu terecht komen doordat het langzaam vrijkomt uit materialen die in de openbare ruimte worden gebruikt, zoals windmolens. De wieken van windmolens zijn namelijk geïmpregneerd met het middel Epoxy, wat voor een groot deel uit Bisfenol A bestaat. Bij slijtage komen kleine deeltjes in het milieu terecht. Met het uitbreiden van het aantal windmolenparken, wordt dit probleem alleen maar groter.

Schadelijke effecten

BPA is een chemische stof die kan inwerken op hormonen in het menselijk lichaam en nadelige gezondheidsresultaten kan veroorzaken, waaronder kanker, diabetes, huidallergieën en schade aan de vruchtbaarheid en de ontwikkeling van baby’s. BPA is gevonden in placenta’s en in vruchtwater. Het wordt tegenwoordig vaak vervangen door Bisfenol S (BPS) of Bisfenol F (BPF).

Er zijn echter steeds meer aanwijzingen dat deze stoffen soortgelijke hormoonverstorende chemicaliën bevatten en vergelijkbare gezondheidseffecten kunnen hebben. BPA vervangen door BPF en BPS lijkt dus geen veilig alternatief voor de menselijke gezondheid, vooral niet voor zwangere vrouwen en hun foetussen.

Zeer Zorgwekkende Stoffen

Door het beoordelen van chemische stoffen in groepen kan worden vastgesteld welke chemische stoffen regelgevende actie of meer gegevens nodig hebben, of voor welke chemische stoffen momenteel geen verdere actie nodig is. Omdat bisfenolen met vergelijkbare toepassingen en functies als groep zijn beoordeeld, kunnen bedrijven deze informatie gebruiken om te voorkomen dat de ene bisfenol wordt vervangen door een andere die net zo schadelijk is.

European Chemicals Agency (ECHA) en de lidstaten van de Europese Unie hebben een groep van 148 bisfenolen beoordeeld en aanbevolen dat meer dan 30 bisfenolen moeten worden beperkt vanwege hun mogelijke hormonale of reproductietoxische effecten.

Bisfenol A behoort tot de categorie Zeer Zorgwekkende Stoffen (ZZS). Dit zijn stoffen die gevaarlijk zijn voor mens en milieu, bijvoorbeeld omdat ze kankerverwekkend zijn, de voortplanting belemmeren en/of zich in de voedselketen ophopen en zeer giftig zijn voor in het water levende organismen.

Dik door plastic?

Uit onderzoek [1,2] blijkt dat door het binnenkrijgen van microplastics uit verpakking van vetrijk voedsel, het vermogen van ons lichaam om ons gewicht te reguleren aanzienlijk kan worden verstoord.

Met behulp van een model van een menselijke dunne darm ontdekten de onderzoekers dat door het binnenkrijgen van microplastics uit verpakking van vetrijk voedsel, de vetopname met maar liefst 145% kan worden verhoogd.

Schadelijke stoffen

In allerlei plastic verpakkingen zitten polymeren, additieven en reststoffen die onbedoeld in het productieproces terechtkomen, bijv. door het reinigen van apparatuur.

Uit een Noors onderzoek naar onder andere plastic verpakkingen, bleek dat zich alleen al in het verpakkingsmateriaal 4000 verschillende chemische stoffen bevonden, waarvan er maar 629 geïdentificeerd konden worden. Van de ruim 3000 overige stoffen kon niet eens vastgesteld worden wat het was.

Onder de 629 stoffen die wel geïdentificeerd konden worden zaten bisfenolen en ftalaten, maar ook DDT, PVC en PUR. Tot de schadelijke gezondheidseffecten die ze kunnen uitoefenen, behoort het verstoren van het vermogen van ons lichaam om ons gewicht te reguleren. Heel veel soorten plastics, die combinaties van diverse chemicaliën bevatten, activeerden de vetvorming overigens niet. Dit geldt onder andere voor PET, waar plastic flessen van worden gemaakt.

Nanodeeltjes

Niet alleen de chemicaliën in plastics hebben een verstorende invloed op het menselijk (vet)metabolisme, dit geldt ook voor de plastic nanodeeltjes. Deze deeltjes vergaan nooit en worden daarom ook wel ‘forever chemicals’ genoemd.

Plastic valt vroeg of laat uit elkaar in steeds kleinere stukjes. Dit komt door hitte, zonlicht, water of slijtage. Alle stukjes die kleiner zijn dan een halve centimeter maar vaak zó klein dat ze niet meer zichtbaar zijn met het blote oog worden microplastics genoemd. Nanoplastics zijn zelfs onder de modernste microscopen nauwelijks te zien. Deze minuscule deeltjes dringen diep door in het weefsel en de organen van mens en dier en zijn vergelijkbaar met fijnstof.

PET-flessen

Bron- of mineraalwater zit meestal in recyclebare flessen of wegwerpflessen. Beide zijn gemaakt van kunststof zonder weekmiddelen, maar er zit vaak wel vaak bisfenol A (BPA) in om de kunststof hard te maken. Hoewel de Europese Unie maxima heeft gesteld aan de hoeveelheid van deze stof, geeft een flesje op den duur toch chemische stoffen af.

Let op het volgende wanneer je een PET-fles gebruikt:

• Het afwassen van een PET-fles zou het vrijkomen van chemische stoffen uit PET niet beïnvloeden. Kraanwater en afwaswater zijn namelijk minder zuur dan bijvoorbeeld frisdrank en daardoor minder agressief voor PET. Het is waarschijnlijk beter de PET-fles niet in de vaatwasmachine te doen, omdat het plastic daardoor kan slijten en het BPA er doorheen in de vloeistof kan gaan lekken.
• Vul een PET-fles alleen met water en niet met vette dranken, zoals melk, of met koolzuurhoudende dranken zoals frisdrank en vruchtensap, of met alcoholische of hete dranken. Het vetgehalte en de zuurgraad van de drank kunnen invloed hebben op het vrijkomen van stoffen uit de PET-fles.
• Bewaar een PET-fles ook niet bij een hoge temperatuur. Die kan ervoor zorgen dat er van chemische stoffen, zoals BPA, meer vanuit het flesje in het drinken terecht komen. Gebruik de fles dus niet meer wanneer die lange tijd in de zon of in een hete auto heeft gelegen. Omdat chemicaliën door warmte makkelijker uit plastic migreren, is het ook niet verstandig om een PET-fles in de magnetron te gebruiken.
• Gebruik de PET-fles ook niet meer wanneer deze gedeukt of gekreukt is. Een plastic product dat fysieke tekenen van schade vertoont, is waarschijnlijk aan het afbreken, wat betekent dat er chemische componenten vrijkomen.
• Zolang je het hierboven vermelde in acht neemt, kun je een PET-fles gerust een aantal keer hergebruiken.
• Overigens: lichtblauw gekleurde PET-mineraalflessen krijgen hun doorzichtige blauwe tint door het gebruik van de kleurstof kobaltacetaat. Deze kleurstof staat op de lijst met zorgwekkende stoffen van ECHA. De industrie gaat stoppen met het gebruik van deze kleurstof.

Meer chemicaliën uit gerecyclede PET-flessen

rPET is PET-plastic dat is gerecycled, opnieuw is verwerkt en tot iets nieuws is gemaakt. De Europese Unie heeft bepaald dat drankflessen in 2030 voor ten minste 30% uit gerecyclede kunststoffen moeten bestaan. Uit onderzoek [2] blijkt echter dat PET-flessen van gerecycled plastic (rPET) meer potentieel gevaarlijke chemicaliën lekken dan flessen van zogenoemd virgin of nieuw plastic.

Er werden in het onderzoek 91 studies over voedsel en drank bestudeerd, die chemicaliën bevatten die afkomstig waren uit het plastic waarin ze verpakt zaten. Van de 193 onderzochte chemicaliën die uit PET-verpakkingen terecht kunnen komen in voedsel of drank troffen zij er 150 ten minste één keer aan. Hiervan overschreden 18 de geldende normen.

Opmerkelijk is ook de bevinding van de onderzoekers, dat er veel meer chemicaliën blijken te lekken uit drankflessen van gerecycled plastic dan uit drankflessen die gemaakt zijn van virgin plastic. Daarbij gaat het om stoffen als antimoon of stibium (Sb) en BPA. Volgens de onderzoekers kan gerecycled PET op dit moment niet veilig worden gebruikt als grondstof voor voedselverpakking of drankflessen. Ongewenste chemicaliën kunnen door de bestaande recyclingtechnieken niet worden gefilterd en belanden daardoor in nieuwe producten van gerecycled materiaal.

Hoe kun je je blootstelling aan BPA verminderen?

1. BPA komt voornamelijk het lichaam binnen door eten en drinken, maar ook door het inademen van huisstof, waarin BPA vanuit allerlei producten kan terechtkomen. Vooral kleine kinderen kunnen tijdens het spelen op de grond huisstof binnenkrijgen. Beperk dus de blootstelling aan huisstof.
2. Ga zorgvuldig om met hergebruik van PET-flessen.
3. Plaats geen plastic verpakkingen in de magnetron. Nog beter is het helemaal geen magnetron te gebruiken.
4. Koop zoveel mogelijk verse producten. In de binnenkant van blikjes en kartonnen verpakkingen, zoals de plastic beschermlagen, is BPA verwerkt.

Marijke Verstege

I am text block. Click edit button to change this text. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Ut elit tellus, luctus nec ullamcorper mattis, pulvinar dapibus leo.

Update mei 2024

Gebruik plastic drinkflessen wordt afgeraden
Stichting Tegengif raadt aan kinderen niet meer uit plastic drinkflessen te laten drinken. Volgens een onderzoek https://www.tegengif.nl/wp-content/uploads/2024/05/240515-final-report.pdf dat ze hebben laten uitvoeren, bleek de schadelijke weekmaker Di-isobutylftalaat (DIBP) bij meer dan de helft van de flessen vrij te komen, vooral na 20 beurten in de vaatwasser. Bij het met de hand afwassen lekte de chemische stof uit slechts 1 fles.

Kinderen kunnen deze stof binnen krijgen als ze gebruikmaken van de plastic drinkfles. DIBP is reprotoxisch (schadelijk voor de voortplanting en de ontwikkeling van de ongeboren vrucht) en hormoonverstorend.

De hoeveelheid DIBP nam toe naarmate de vloeistof langer in de fles zat, dus het is verstandig deze regelmatig te verversen. Volgens Stichting Tegengif is het ook beter om de plastic drinkflessen niet voor melk te gebruiken, omdat melk vet bevat. In vloeistoffen met vet zouden meer schadelijke stoffen kunnen terechtkomen dan in water, omdat die stoffen makkelijker oplossen in vet.

Onderzoekers analyseerden 195 herbruikbare plastic kinderdrinkflessen (5 flessen, 39 soorten, afkomstig uit 5 landen). De geteste flessen waren gemaakt van PET, PP, PE, PC en PS en 11 andere ongedefinieerde polyesters. Het is niet duidelijk welke flessen Stichting Tegengif precies heeft getest.

Binnen de EU mag DIBP tot een bepaalde limiet vrijkomen. Bedrijven houden zich wel aan de wettelijke normen, want de hoeveelheid DIBP die in de vloeistof werd aangetroffen zat onder de Europese limiet. Stichting Tegengif maakt zich echter wel zorgen om de aanwezigheid ervan, want kinderen komen ook op andere manieren in aanraking met weekmakers zoals via plastic speelgoed, kleding en vloerbedekking. Dat verhoogt het gezondheidsrisico.

De onderzoekers konden slechts een zeer klein gedeelte van de honderden chemische stoffen die in de vloeistof werden gevonden identificeren, van de rest. Van de honderden andere gesignaleerde stoffen weten de onderzoekers niet eens wat ze zijn. Wellicht komen de stoffen vrij door de hoge temperatuur in de vaatwasser en de kracht waarmee het water erin wordt rondgepompt.

Stichting Tegengif adviseert te kiezen voor een fles van roestvrij staal of glas en anders in ieder geval de vloeistof in de fles regelmatig te vervangen en de fles met de hand af te wassen. Zo krijgt je kind minder schadelijke stoffen binnen.

In een uitzending van Radar wordt hier ook aandacht aan besteed.