Ongewenste chemicaliën in menstruatieondergoed?

Menstruatieondergoed is een van de alternatieven voor maandverband en tampons. Het kan echter PFAS bevatten om het materiaal absorberender en vlekbestendiger te maken. PFAS zijn chemische stoffen die allerlei schadelijke effecten hebben op onze gezondheid.

Uit testen blijkt dat PFAS-vrij menstruatieondergoed mogelijk is. Deze chemicaliën voegen dus niet alleen potentieel schadelijke blootstelling aan ons lichaam en het milieu toe, maar ze zijn dus ook onnodig voor de prestaties en werkzaamheid van deze producten.

Wat is menstruatieondergoed?

Menstruatieondergoed (ook wel period underwear genoemd) is speciaal ontworpen om tijdens de menstruatie te gebruiken en vangt vloeistoffen zoals menstruatiebloed en afscheiding op. Je draagt het zoals een gewone onderbroek. Het wordt ook wel gebruikt bij licht urineverlies. Het is een van de alternatieven voor maandverband en tampons net als wasbaar maandverband en herbruikbare menstruatiecups. Diverse merken beloven er zelfs een betere bescherming door dan tampons of maandverband.

Waar is menstruatieondergoed van gemaakt?

Dat verschilt niet alleen per merk maar kan ook verschillen per onderdeel van het ondergoed: de voering, het kruisje, de tailleband of de rest van de onderbroek. Gebruikte materialen in menstruatieondergoed variëren van nylon tot (biologisch) katoen, wol en zijde.

Het kruisje van elke menstruatieonderbroek bestaat doorgaans uit drie laagjes:

1. Het eerste laagje is sneldrogend, absorberend en antibacterieel. Het zorgt ervoor dat het vocht snel naar het tweede laagje gaat, zodat je een schoon en droog gevoel houdt;
2. Het tweede laagje is extra absorberend en neemt het vocht op. Het ondergoed bevat ook altijd een antibacterieel laagje wat geurtjes neutraliseert, zodat het ondergoed fris blijft ruiken
3. Het derde laagje is waterafstotend en zorgt ervoor dat er niets doorlekt.

Milieuvriendelijker dan maandverband of tampons?

Het ietwat pluizige absorberende materiaal in maandverband is meestal gemaakt van gebleekte pulp of viscoserayon, wat in wezen houtpulp is. Om dit te verwerken tot iets pluizigs en zachts is intensief gebruik van chemicaliën nodig. Ook kan er van chloor gebruik zijn gemaakt om het materiaal te bleken en tevens van lijm om de verschillende lagen in maandverband aan elkaar te ‘plakken’.

Het gemiddelde niet-organische maandverband heeft 500 tot 800 jaar nodig om te ontbinden. Bij een katoenen tampon duurt dit ongeveer zes maanden. Niet-organische tampons zijn niet biologisch afbreekbaar, omdat er plastic en ander synthetisch materiaal aan te pas komt bij de productie ervan. Voor het inbrengen van tampons wordt vaak de meegeleverde (niet milieuvriendelijke) plastic applicator gebruikt.

De nadelen van menstruatieondergoed

In verband met hygiëne wordt aangeraden om de onderbroek elke 8 uur te verwisselen. Je hebt op een dag dus drie onderbroeken nodig, tenzij je je onderbroek na 8 uur uitspoelt. Voordat je de menstruatieonderbroek in de was doet, moet je deze eerst uitspoelen met koud water.

Het is op dit moment nog niet bekend hoelang je een menstruatieonderbroek veilig kunt dragen. Of dat dit een hogere kans geeft op bijvoorbeeld infecties door bacteriën of gisten.
Menstruatieondergoed is, hoewel je één onderbroek natuurlijk meerdere keren kunt gebruiken, niet goedkoop.

PFAS in menstruatieondergoed

In een reeks laboratoriumanalyses [1] die tussen 2020 en 2022 zijn uitgevoerd door de Amerikaanse consumentenwaakhondsite Mamavation en Environmental Health News, bleek 65% van het menstruatieondergoed positief te testen op PFAS. Een aantal merken was wel PFAS-vrij.

Ook bleken uit datzelfde onderzoek 48% van het geteste maandverband, incontinentieverband en inlegkruisjes deze chemicaliën te bevatten, evenals 22% van de tampons.

Bij meer dan de helft van de producten die positief testten op PFAS, werd voor het product ook nog eens geadverteerd met woorden als ‘biologisch’, ‘natuurlijk’, ‘niet-toxisch’, ‘duurzaam’ of ‘zonder schadelijke chemicaliën’.

Sommige merken menstruatieondergoed worden zowel in de VS als in Nederland verkocht. Daarnaast zijn er ook diverse Nederlandse merken die menstruatieondergoed aanbieden.
Aan 30 van die merken werd door Stichting Tegengif (doet onderzoek naar schadelijke chemicaliën die via alledaagse producten in ons lichaam terechtkomen) een informatieverzoek gestuurd in verband met mogelijk PFAS in menstruatieondergoed.

Van zeventien merken kregen ze een reactie. De meeste merken menstruatieondergoed die in Nederland worden verkocht meldden dat ze GOTS of OEKO-TEX STANDARD 100-gecertificeerd zijn, om aan te geven dat hun ondergoed geen schadelijke chemicaliën bevat. Geen enkel merk zegt PFAS te gebruiken, hoewel ze daar niet allemaal even stellig in zijn. Sommige merken zeggen dat er niet opzettelijk PFAS wordt toegevoegd, of dat ze het gebruik van PFAS niet toestaan en dat ze daarover ook duidelijk met hun toeleveranciers communiceren.

Is OEKO-TEX altijd PFAS-vrij?

Binnen de Europese Unie wordt gewerkt met de OEKO-TEX STANDARD 100. Dit is een certificaat voor textiel dat op bepaalde schadelijke stoffen is getest. Het certificaat is maar beperkt geldig en moet regelmatig hernieuwd worden, onder andere omdat de lijst met verboden stoffen voortdurend wordt aangevuld met nieuwe schadelijke stoffen.

Het OEKO-TEX-certificaat werkt met verschillende productklassen. De hoogste eisen worden gesteld aan productklasse 1. Die houdt in dat er geen toxische producten in het textiel zitten en dat het textiel mag worden gebruikt op de babyhuid. Productklasse 2 heeft betrekking op artikelen die voor een groot deel direct met de huid in contact komen.

Ondergoed valt in productklasse 2. Verschillende merken menstruatieondergoed geven aan dat hun merk voor deze productklasse is gecertificeerd. Er zijn ook merken die aangeven dat een of enkele laagjes uit het kruisje van hun menstruatieondergoed voor productklasse 1 gecertificeerd zijn.

In januari 2023 heeft OEKO-TEX een verbod uitgevaardigd op het gebruik van PFAS voor o.a. certificering STANDARD 100. Daarbij is een grenswaarde voor het totale fluorgehalte (indicator voor aanwezigheid PFAS) bepaald van 10 mg per kg. Voor productklasse 1 geldt deze grenswaarde al, voor de overige klassen is dat vanaf volgend jaar.

Tot nu toe lette OEKO-TEX slechts op een beperkte lijst van 30 tot 40 meest voorkomende PFAS (zoals PFOS en PFOA), terwijl er naar schatting zo’n 6.000 soorten zijn. Een fabrikant wiens ondergoed gecertificeerd is voor productklasse 2 kan zich op dit moment dus nog niet beroepen op OEKO-TEX als bewijs dat zijn menstruatieondergoed PFAS-vrij is. Overigens is de grenswaarde niet nul omdat er sprake kan zijn van onopzettelijke verontreiniging.

Landen buiten de Europese Unie hoeven zich niet aan de OEKO-TEX-regels te houden en kunnen deze producten mede daardoor goedkoper aanbieden. De prijs kan dus wellicht wel een aanwijzing zijn voor de aanwezigheid van schadelijke stoffen. Er zijn merken menstruatieondergoed verkrijgbaar die geen PFAS bevatten.

Fluor als vermoedelijke indicator van PFAS

Er is geen hele hoge dosis PFAS nodig om schade aan te richten. PFAS veroorzaken hun grootste potentiële schade wanneer ze worden ingenomen, dus door water te drinken of te eten. Recent onderzoek door het RIVM [2] bevestigt dat mensen in Nederland teveel PFAS binnenkrijgen.

Laboratoriumonderzoekers testen over het algemeen niet rechtstreeks op PFAS, omdat het een zeer nauwkeurige analyse vereist en ook heel duur is. Over het algemeen wordt getest op organisch fluor, dat wordt aangetroffen in de aanwezigheid van PFAS en gemakkelijker te detecteren is. Een positief resultaat voor fluor wordt dan beschouwd als een vermoedelijke indicator dat er ook PFAS zijn.

Onbedoelde PFAS-opname

Bedrijven weten soms zelf niet, dat ze PFAS gebruiken in hun productieproces. De chemicaliën lijken dan te worden gebruikt bij het produceren van de grondstoffen die ze van hun leveranciers kopen. Of er sprake is van onbedoelde PFAS-opname blijkt uit de hoeveelheid chemicaliën die in de producten zit.

Wanneer die slechts een paar delen per miljoen of lager bedraagt, is het aannemelijk dat de fabrikant niet weet dat de PFAS aanwezig zijn, omdat de niveaus dan zo laag zijn dat ze geen invloed hebben op de functie of effectiviteit van het product. Bij een aantal van honderden of duizenden delen per miljoen is het waarschijnlijker dat de fabrikant ze opzettelijk heeft toegevoegd.

Samenstelling menstruatieproducten niet openbaar

Doordat menstruatieproducten als medisch i.p.v. cosmetisch zijn gecertificeerd hoeven fabrikanten geen openheid van zaken te geven ten aanzien van de samenstelling van deze producten. Dat is vreemd en ook ongewenst, gezien het feit dat de vagina één van de meest gevoelige stukjes huid is en tampons inwendig worden gebruikt. De concentraties PFAS in producten voor vrouwelijke hygiëne zijn, hoewel ze niet worden ingenomen zoals voedsel of water, waarmee we de meeste PFAS binnenkrijgen, potentieel immers net zo gevaarlijk.

De vagina is namelijk een zeer bloedvatenrijk gebied en de blootstelling van de huid aan stoffen zoals PFAS is daar vaak hoger dan op andere plaatsen in het lichaam. Onderzoekers zijn bezorgd dat de gezondheidsresultaten door het langdurige huidcontact met PFAS vergelijkbaar kunnen zijn met het inslikken van PFAS. Het is belangrijk om PFAS in ieder geval rond het vaginale gebied zoveel mogelijk te vermijden. Als de slijmvliezen rond het vaginale gebied aangetast worden heeft dit negatieve gevolgen voor het vaginaal microbioom. Zie ook onze artikelen ‘verzorging vaginale flora’ en ‘vaginaal microbioomonderzoek’.

Uit een wederom door Mamavation in de VS uitgevoerd onderzoek [3] bleek dat in 22 van de 46 geteste producten voor vrouwelijke hygiëne aanwijzingen te vinden waren voor de aanwezigheid van PFAS.

Parfums in maandverband

Ook parfums in producten zoals maandverband of toiletpapier (waar overigens vaak ook nog kleurstoffen en chloor in zijn verwerkt) kunnen problematisch zijn. Zelfs natuurlijke ingrediënten kunnen irriterend zijn voor mensen die daar gevoelig voor zijn. Parfum wordt gemaakt van aardolie, van botanische grondstoffen of van beide. Het bevat ook ingrediënten zoals stabilisatoren, UV-absorptiemiddelen, conserveermiddelen en kleurstoffen. De gebruikte soorten chemicaliën variëren in toxiciteit.

Als oplosmiddel worden bij het produceren van parfums vaak Ftalaten gebruikt en fixeermiddel (een stof die ervoor kan zorgen dat geuren langer op de huid blijven zitten). De meest voorkomende ftalaat is diethylftalaat (DEP) en deze wordt als giftig beschouwd. DEP wordt door de huid (ons grootste orgaan) opgenomen en verspreidt zich door het lichaam. Het is daarom raadzaam het gebruik van parfums te beperken. Sowieso is het verstandig als uitgangspunt te nemen dat als je een bepaald product niet zou drinken of zou opeten, het ook beter is dit product niet op je huid aan te brengen.

In een onderzoek [4] werd gekeken naar het vóórkomen van chemicaliën in maandverband, inlegkruisjes en tampons. Er werden 24 hormoonontregelende chemicaliën in aangetroffen. Ftalaten bleken de belangrijkste verbindingen die werden aangetroffen in deze producten.

Om ervoor te zorgen dat vrouwen een weloverwogen keuze kunnen maken, zou het goed zijn als bedrijven verplicht zouden worden om alle stoffen te vermelden die ze aan hun menstruatie- en andere producten voor persoonlijke hygiëne toevoegen.

Marijke Verstege

Zelftesten

Lees meer hier over zelftesten die u kunt bestellen via Natuur Diëtisten Nederland.

Het betreft de volgende zelftesten: diverse darmmicrobioomtesten (ontlasting), hormoontesten (speeksel), diverse urinetesten  waaronder vitamine B 12 urinetest, candida, oestrogeenmetabolieten, glyfosaat, jodium, organische zuren dysbiose (dunne darm), serotonine, SOA plus, zuur-base, zwaren metalen, tryptofaanstofwisselingsstoornis (depressietest).

Bloedtesten waaronder: Allergo (IgG 1-4 voedselintolerantietesten), lyme, Q10, cholesterol, vitamine D, ijzer, selenium en zink.
Schildkliertesten, zware metalen drinkwatertest, Aanhoudende stress en uitputtingstest (Burnout).
DNA levercyp-enzymentest (Gamedi leverpaspoort).