Minder kans op auto-immuunziekten met vitamine D suppletie

Vitamine D maar ook omega 3-vetzuren staan in de belangstelling omdat ze mogelijk auto-immuniteitsreacties kunnen voorkomen. De door Harvard geleide Vitamine D en Omega 3-studie (VITAL), publiceerde onlangs bevindingen die een significante en statistisch significante vermindering aantonen van de incidentie van auto-immuunziekte bij oudere volwassenen die 2000 IE (50 mcg) per dag innamen gedurende vijf jaar.

Het British Medical Journal merkt op: ‘Het klinisch belang van deze studie is groot omdat het gaat om goed verdraagbare, niet-toxische supplementen, en andere doeltreffende behandelingen om de incidentie van auto-immuunziekten te verminderen ontbreken’.
Dit was een groot Amerikaans gerandomiseerd, dubbelblind, placebogecontroleerd onderzoek waaraan 12.786 mannen van 50 jaar of ouder en 13.085 vrouwen van 55 jaar of ouder deelnamen.

Toenemende auto-immuunziekten

Voorbeelden van auto-immuunaandoeningen zijn reuma, Sjögren, psoriasis, PDS en sarcoïdose. Auto-immuunziekten, gekenmerkt door een inflammatoire auto-immuunreactie op eigen weefsels, zijn de derde belangrijkste oorzaak van vatbaarheid voor ziekten in de geïndustrialiseerde wereld en een belangrijkste doodsoorzaak bij vrouwen. (1-2)

Auto-immuunziekten zijn chronische aandoeningen met een toenemende prevalentie (het percentage van de bevolking op een bepaald moment met een bepaalde aandoening) met de leeftijd en grote maatschappelijke en economische lasten als gevolg van een gebrek aan effectieve behandelingen. (3-4)

Vitamine D en lange keten omega 3-vetzuren zijn twee voedingssupplementen die zijn onderzocht als mogelijke behandelingen voor auto-immuunziekten. In vitro reguleert de in vet oplosbare actieve vorm van vitamine D (1,25-hydroxyvitamine D) genen die betrokken zijn bij ontstekingen en verworven en aangeboren immuunresponsen.(5)

Diermodellen van auto-immuunziekte hebben gerapporteerd dat vitamine D gunstig is, omdat het de ontwikkeling of progressie van ziekte remt. (5-6-7-8) Maar observationele studies hebben tegenstrijdige resultaten gevonden. (9-10-11-12) Kleine onderzoeken met vitamine D-suppletie bij mensen met een vastgestelde auto-immuunziekte hebben voornamelijk teleurstellende resultaten opgeleverd. (13-14)

Vitamine D-suppletie: voorkomen van ontstaan van auto-immuunziekten

Of vitamine D-suppletie het ontstaan van auto-immuunziekten kan voorkomen, was nog onbekend en was niet getest in klinische onderzoeken. Gerandomiseerde gecontroleerde onderzoeken bij mensen met veel voorkomende reumatoïde artritis, systemische lupus erythematosus (15) en psoriasis (16) hebben ook verbeteringen laten zien in de resultaten met omega-3-vetzuren. Echter weinig onderzoeken hebben omega-3-vetzuren onderzocht bij de preventie van auto-immuunziekten.

Een Deense observationele studie vond een vermindering van 49% van het risico op reumatoïde artritis voor elke 30 g toename van de dagelijkse inname van vette vis (≥8 g vet/100 g vis). (17) Gerandomiseerde gecontroleerde onderzoeken naar de inname van omega-3-vetzuren en het risico op auto-immuunziekten ontbreken echter.

De onderzoekers rapporteerden de effecten van vitamine D- en omega 3-vetzuursuppletie op de incidentie van auto-immuunziekten (inclusief reumatoïde artritis, polymyalgia rheumatica, auto-immuunziekte van de schildklier en psoriasis) binnen de grootschalige vitamine D- en omega 3-studie (VITAL) gedurende ongeveer vijf jaar van gerandomiseerde opvolging. Ze beoordeelden of de effecten verschilden door leeftijd, geslacht, ras, body mass index en door baseline-concentraties van vitamine D, of door eicosapentaeenzuur plus docosahexaeenzuur of inname van vis via de voeding.

Mogelijke werkingsmechanismen

Preklinische studies bieden verschillende plausibele mechanismen voor hoe deze supplementen de incidentie van auto-immuunziekten kunnen verminderen. De vitamine D-metaboliet 1,25-dihydroxyvitamine D, die zich bindt aan de vitamine D-receptor, reguleert een reeks genen, waarvan vele betrokken zijn bij ontstekingen en verworven en aangeboren immuunresponsen.(23) Vitamine D-receptoren worden in hoge dichtheid aangetroffen op dendritische cellen, T- en B-lymfocyten en macrofagen, waarvan de functies dramatisch worden beïnvloed door geactiveerde 1,25-dihydroxyvitamine D-binding. (24)

1,25-dihydroxyvitamine D remt de expressie van interleukine 2 (IL-2), een belangrijke groeifactor voor T-lymfocyten, en onderdrukt T-helper 1-cytokinen IL-12, interferon γ en tumornecrosefactor (TNF), terwijl het IL verhoogt -4, IL-5 en IL-10. (23) De toevoeging van 1,25-dihydroxyvitamine D aan CD4+ T-cellen remt ook het inflammatoire IL-6, een belangrijke factor die T-helper 17-cellen stimuleert, die een rol spelen bij de ontwikkeling van auto-immuunziekten. (25)

1,25-dihydroxyvitamine D remt de auto-antilichaamproductie van B-cellen en bevordert de differentiatie van monocyten tot macrofagen, onderdrukt inflammatoire cytokinen en chemokinen en vermindert de capaciteit van antigeenpresentatie door de expressie van het belangrijkste histocompatibiliteitscomplex II te verminderen. (26-27) 1,25-dihydroxyvitamine D zou ook de productie van ontstekingsremmende regulerende T-cellen kunnen verhogen. (28)

Omega 3 vetzuren remmen CRP en inflammatoire cytokinen

Dier- en in vitro-onderzoeken geven aan dat een verhoogde inname van eicosapentaeenzuur en docosahexaeenzuur via de voeding de productie van C-reactief proteïne en inflammatoire cytokinen zoals TNFa, IL-1β en IL-6 (15-29) remt. Maar ook de proliferatie en activering van T-cellen verminderen (30) en dienen als substraat voor gespecialiseerde pro-oplossende lipidemediatoren. Denk aan resolvins, protectins en maresins, die de oplossing van ontsteking bevorderen. (31-32-33)

Een substudie van 1561 VITAL-deelnemers die concentratieveranderingen in biomarkers voor systemische ontstekingen (IL-6, TNF-receptor 2 en C-reactief proteïne met hoge gevoeligheid) vanaf baseline tot één jaar evalueerde, vond geen bewijs van reducties gedurende het eerste jaar. (34) Resultaten van andere studies bij mensen naar omega-3-vetzuren en ontstekingseiwitten zijn gemengd. (29-35-36)

De observatie dat mensen met een lagere body mass index meer baat lijken te hebben bij vitamine D-suppletie is al eerder gedaan.(37) Een mogelijk mechanisme zouden de verdunningseffecten van lichaamsvet kunnen zijn, in die zin dat vitamine D in vet oplosbaar is en kan worden opgeslagen in vetcellen. Echter, in de D2d-studie (38) werd een belangrijke interactie waargenomen van de body mass index met de behandeling, die niet veranderde bij een behandeling van 4000 IE versus 2000 IE.

Deze bevinding suggereert dat het effect niet puur verwaterend is. Verdere studie van hoe de body mass index het effect van vitamine D op auto-immuunziekten matigt, is gerechtvaardigd. Bevindingen in secundaire verkennende analyses dat mensen met een familiegeschiedenis van auto-immuunziekten meer lijken te profiteren van omega-3-vetzuursuppletie, rechtvaardigt ook verder onderzoek omdat dit een hogere risicogroep is.

Klinische implicaties

Het genoemde D2d-onderzoek onder meer dan 25.000 oudere volwassenen in de VS levert bewijs dat dagelijkse suppletie met 2000 IE/dag vitamine D of een combinatie van vitamine D en omega 3-vetzuren gedurende vijf jaar de incidentie van auto-immuunziekten vermindert, met meer uitgesproken effecten na twee jaar aanvulling. Auto-immuunziekten zijn een groep heterogene aandoeningen met vergelijkbare onderliggende pathogenetische mechanismen en zijn samen geassocieerd met aanzienlijke morbiditeit en mortaliteit.

Het klinische belang van deze bevindingen is hoog omdat de suppleties goed verdragen worden. Niet-toxische supplementen en andere effectieve behandelingen om de incidentie van auto-immuunziekten te verminderen ontbreken. Bovendien zagen de onderzoekers consistente resultaten voor auto-immuunziekten en toenemende effecten met de tijd.

De onderzoekers blijven de deelnemers twee jaar volgen in een verlengingsonderzoek om het tijdsverloop van dit auto-immuunziekte verlagende effect te testen. Verdere onderzoeken zouden deze interventies kunnen testen bij jongere populaties en mensen met een hoog risico op auto-immuunziekten.

Marijke de Waal Malefijt

Vitamine D bloedtest

Verkoopprijs (incl. BTW): € 36,58
Koop deze test hier
Laboratorium analyse van 25-(OH)-vitamine D3 in het bloed. Ter bepaling van de vitamine D-status.