Kweekvlees: een diervriendelijk alternatief?

Omdat veel mensen, hoe goed ze het ook voor hebben met de wereld, toch vlees willen blijven eten zou kweekvlees een goed alternatief kunnen zijn? Is kweekvlees diervriendelijk?

Alleen al in Nederland worden per dag ongeveer 1,8 miljoen dieren geslacht. Dat zijn er dus ruim 650 miljoen per jaar. Het overgrote deel hiervan is afkomstig uit de bio-industrie, waar dieren in hun korte leven onder vaak zeer erbarmelijke omstandigheden worden vetgemest en geslacht.

Is kweekvlees een diervriendelijk alternatief?

Helemaal diervrij is kweekvlees niet, maar het verschil met traditioneel vlees is heel groot. Eén geslachte koe levert zo’n 300 kilogram vlees. Van een op diervriendelijke wijze verkregen biopt van slechts één gram ongemodificeerd spierweefsel, direct uit de bil van een koe, kan echter tot 10.000 kilogram kweekvlees worden gemaakt.

Bij het kweken van vlees kunnen er, anders dan bij slachtvee, alleen goede spiercellen en gezonde vetcellen worden geselecteerd om mee door te kweken. Vlees waarvoor geen dieren meer naar de slacht hoeven en dat in productie veel minder belastend is voor het milieu.

De term bio-industrie wordt vaak verward met de biologische veehouderij. Maar daar hebben dieren juist meer ruimte en komen ze wel buiten. Het woord ‘bio-industrie’ wordt voor de duidelijkheid vaak vervangen door vee-industrie.

Wat is kweekvlees?

Kweekvlees is een vorm van cellulaire landbouw. Het is een methode om voedsel te maken door het cultiveren van cellen. In principe kun je met cellen niet alleen vlees kweken, maar ook bijvoorbeeld vis, zuivel, leer, vet, ei, materialen die lijken op zijde en wol en zelfs menselijke borstmelk.

Kweekvlees wordt kunstmatig verkregen, maar is echt vlees dat men laat groeien uit stamcellen van dieren. Op microscopisch niveau is het niet te onderscheiden van vlees.

Stamcellen

Voor kweekvlees zijn de spier- en vetcellen het belangrijkst. Ook vetcellen omdat vet cruciaal is voor de smaak en textuur van vlees. Uit het biopt worden stamcellen geselecteerd. Dit kunnen embryonale of ‘volwassen’ stamcellen zijn. Embryonale stamcellen kunnen zich oneindig vermenigvuldigen en veranderen in verschillende celtypes. Ze hebben echter een specifiek groeimedium nodig, dat dure groeifactoren bevat.

‘Volwassen’ stamcellen zijn afkomstig zijn van spier-, vet- of huidweefsel. Ze kunnen geherprogrammeerd worden, zodat ze zich ongeveer hetzelfde gaan gedragen als embryonale stamcellen. Dat is goedkoper, maar omdat dit gezien kan worden als een vorm van genetische modificatie, maken veel producenten hier geen gebruik van.

Hoe wordt kweekvlees gemaakt?

Celculturen worden op minuscule nano-steigertjes (scaffolds) geplaatst, die zijn gemaakt van plantaardige eiwitten, zoals gelatine, spinazie, algen, tabaksplanten of schimmels. De cellen hechten zich hieraan, waardoor ze in een bepaalde vorm groeien. De samenstelling, stijfheid, poreusheid en de ruwheid van de scaffolds kunnen allemaal van invloed zijn op de eigenschappen en de kwaliteit van het kweekvlees.

De cellen worden op kweek gezet in een groeivloeistof dat onder andere water, suikers, aminozuren, vetten, groeifactoren, vitamines en mineralen bevat. Voor de voeding van de cellen gebruikte men vroeger dierlijk serum, maar omdat er nu plantaardige alternatieven zijn, is dat niet meer nodig.

In het lichaam hebben de cellen de eigenschap dat ze, bij beschadiging van spierweefsel door vermenigvuldiging, kunnen uitgroeien tot nieuw weefsel. Bij het kweken van vlees worden stamcellen onder dezelfde nagebootste voorwaarden, buiten het lichaam, door zo’n zelfde vermenigvuldiging, gekweekt tot spierweefsel ofwel vlees.
Het duurt twee tot drie weken voordat de cellen zich tot het vlees of vet of hebben gevormd. Het eindproduct, bijvoorbeeld een hamburger, wordt gevormd door het vlees en vet bij elkaar te voegen.

Het delen van de stamcellen (proliferatie) gebeurt in een bioreactor. In een bioreactor heb je een goede controle over alle omstandigheden, zoals temperatuur, zuurstofgehalte, voeding en afvoer van afvalstoffen. Omdat het in dat vat steriel is, zijn er ook geen antibiotica nodig.

Productietijd

Het gehele productieproces van kweekvlees neemt, afhankelijk van onder andere de gebruikte celtypes en het gewenste eindproduct, 5 tot 7 weken in beslag.
Voor de conventionele productie van varkensvlees is 43 weken nodig en voor de productie van rundvlees zelfs 112 weken.

Voedselveiligheid

Consumenten moeten kweekvlees kunnen eten zonder bang te zijn dat ze er ziek van worden.
Voor de Nederlandse Voedsel – en Waren Autoriteit (NVWA) en de Europese voedselveiligheidsinstantie EFSA, valt kweekvlees onder de ‘Novell Food’-wetgeving en daar gelden strikte toelatingseisen voor.

Omdat cellulaire landbouw fundamenteel anders in elkaar steekt dan reguliere landbouw, hebben de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en de VN Voedsel- en Landbouworganisatie (FAO) een rapport [1] uitgebracht over de voedselveiligheidsaspecten ervan. Voedselveiligheidsautoriteiten moeten immers de risico’s kunnen inschatten en wat daartegen te doen valt.

Tot de vastgestelde gevaren behoren vreemde stoffen, diergeneesmiddelen (vooral antibiotica), microbiële toxinen, additieven, residuen, allergenen, microplastics en overdracht van zoönotische infectieziekten.

Speciale aandacht verdient het gebruik van biologische componenten zoals groeifactoren, aangezien deze biologisch actieve moleculen de stofwisseling kunnen verstoren of in verband zijn gebracht met de ontwikkeling van bepaalde kankers [2].
Ook kunnen cellijnen afkomstig zijn van soorten zonder, of met slechts een beperkte geschiedenis van veilig voedselgebruik. Voedselveiligheidsrisico’s kunnen optreden bij zowel het selecteren van de cellen die gebruikt worden om te kweken, alsook bij het groeiproces, het oogstproces en bij verdere voedselverwerking.

Omdat voor elk product verschillende celbronnen, dragers, kweekomstandigheden, kweekmiddelsamenstellingen en reactorontwerpen worden gebruikt, valt het aan te bevelen de voedselveiligheid per product te beoordelen.

Zoönosen

Infectieziekten die overdraagbaar zijn van dier naar mens noemen we zoönosen. De dieren die we gebruiken als voedsel kunnen een reservoir en doorgeefluik zijn voor virussen en bacteriën die kunnen overspringen op de mens. Virologen waarschuwen dat de wereld steeds meer risico loopt op pandemieën, mede als gevolg van de groeiende veestapel.

Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) stelt dat ongeveer tweederde van de verwekkers van infectieziekten afkomstig is van dieren.
Het Amerikaanse Center for Disease Control and Prevention (CDC) meldt dat drie op de vier nieuwe of opkomende infectieziekten, zoals Ebola, SARS, MERS, de Mexicaanse griep en HIV vermoedelijk op de mens werden overgedragen als gevolg van de consumptie van onder andere vleermuizen, varkens en chimpansees.

Kweekvlees vermindert het risico op zoönose-uitbraken en antimicrobiële resistentie aanzienlijk. Behalve dat het kan leiden tot veel minder dierenleed, kan het dus ook mensenleed gaan voorkomen.

Allergieën

Het zelfstandig naamwoord van een product, zoals “zalm”, in de samenstelling “gekweekte zalm”, kan belangrijke informatie geven aan allergiepatiënten die allergisch zijn voor de originele vorm van het product van dezelfde diersoort, in dit geval zalm. Het is ook belangrijk om op het etiket van het product de juiste etikettering van allergenen te overwegen, aangezien op cellen gebaseerde voedingsproducten hetzelfde risico op allergische reacties kunnen geven als het oorspronkelijke product.

Op het etiket van een product uit kweekvlees zouden dus ingrediënten die overgevoeligheden kunnen veroorzaken, zoals eieren, schaaldieren, vis en melk, moeten worden vermeld.

Hoe moet het worden genoemd?

Er is ook een probleem vastgesteld met betrekking tot het gebruik van productnamen zoals “vlees”, “kip” of “vis” voor kweekvlees. De productnaam kan een aanzienlijke invloed hebben op hoe de consument de productmarketing ervaart en de etikettering uitlegt. In het Engels gebruikt men als benaming voor kweekvlees uitdrukkingen als ‘cultured meat’, ‘cultivated meat’, ‘clean meat’, cell-based meat of lab-grown meat’.

Duurzaamheid

Wat duurzaamheid betreft is er voor kweekvlees volgens schattingen 95% minder land nodig om vee te laten grazen en om veevoer te verbouwen. Er zouden ook minder bomen hoeven te worden gekapt in vergelijking met regulier vlees en dit zou de biodiversiteit zeker ten goede komen. Ook is er 78% minder water nodig. Omdat er bij kweekvlees geen mest is, dalen ook de stikstofuitstoot en hoeveelheid ammoniak. Broeikasgassen dragen in belangrijke mate bij aan een verdere opwarming van de aarde.

In de huidige veeteelt is er voor één kilo aan vleesopbrengst gemiddeld vijf kilo aan plantaardig voer nodig. Dit betekent dat we dieren veel meer voedsel geven dan dat we ervoor terugkrijgen, het rendement is namelijk gemiddeld maar 20%. Bij kweekvlees krijgen we vrijwel al het voedsel dat we erin stoppen terug in de vorm van vlees; de voedselconversie hiervan bedraagt maar liefst 95-98%.

Kweekvlees lijkt dus behalve een diervriendelijk, ook een klimaatvriendelijke optie te zijn. Nieuw onderzoek [5] van de University of California, Davis, suggereert echter dat het broeikaseffect van kweekvlees 4 tot 25 keer hoger kan zijn dan dat van regulier rundvlees als een zeer verfijnd groeimedium wordt gebruikt bij de productie ervan. Hoewel deze bevindingen worden tegengesproken, lijkt het er toch op dat wetenschappers aan de slag zullen moeten om manieren te vinden om energie-intensieve stappen in de productie van kweekvlees te herzien.

Verkrijgbaarheid

Volgens de FAO zijn er wereldwijd nu 100 bedrijven die cellulair voedsel ontwikkelen dat klaar is voor commercialisering en op goedkeuring wachten om op de markt te mogen worden gebracht.
Op dit moment is alleen in Israël en Singapore kweekvlees op de markt. Verwacht wordt dat het in 2025 in Nederland verkrijgbaar zal zijn. Echter, pas na goedkeuring van de Europese Voedselveiligheidsautoriteit (EFSA) en de instemming van de lidstaten kan groen licht volgen voor daadwerkelijke introductie op de markt.

Met kweekvlees kunnen meer mensen toegang krijgen tot hoogwaardige eiwitten in de vorm van echt vlees, omdat kweekvlees kan worden gemaakt op plekken waar minder water en land beschikbaar zijn. Dit kan bijdragen tot afname van ziekte en sterfte.

Kweekvlees of plantaardige voeding?

Kweekvlees zal niet voor iedereen onderdeel worden van het voedingspatroon. Steeds meer mensen kiezen voor een uitsluitend plantaardige voeding. Hoe meer bepaalde voedingsmiddelen (vlees, vis, eieren, melk) worden uitgesloten, hoe groter echter het risico op tekorten aan essentiële voedingsstoffen zoals eiwitten, vitamine B12, ijzer, zink, jodium, omega-3-vetzuren, calcium en vitamine D.

Ook neemt door een eenzijdiger voedingspatroon het risico op een te hoge inname van bepaalde natuurlijke, maar schadelijke stoffen (zoals antinutriënten, fytinezuur, fyto-oestrogenen en mycotoxines), residuen van gewasbeschermingsmiddelen en milieuvervuilende stoffen ( onder andere zware metalen zoals arseen en cadmium) toe.

Natuurdiëtisten kunnen u helpen door het geven van individuele voedingsadviezen aan mensen die kiezen voor een vegetarische of veganistische voeding en/of behoren tot de risicogroepen (zuigelingen, peuters, zwangeren, lacterenden, adolescenten en ouderen).

Marijke Verstege

Zelftesten

Lees meer hier over zelftesten die u kunt bestellen via Natuur Diëtisten Nederland.

Het betreft de volgende zelftesten:

Diverse darmmicrobioomtesten (ontlasting),
Hormoontesten (speeksel),
Diverse urinetesten  waaronder vitamine B 12 urinetest, candida, oestrogeenmetabolieten, glyfosaat, jodium, organische zuren dysbiose (dunne darm), serotonine, SOA test, zuur-base, zware metalen, tryptofaan-stofwisselingsstoornis (depressietest).
Bloedtesten waaronder: Allergo (IgG 1-4 voedselintolerantietesten), lyme, corona, Q10, cholesterol, vitamine D, ijzer, selenium en zink.
Schildkliertesten,
Zware metalen drinkwatertest,
Aanhoudende stress en uitputtingstest (Burnout).
DNA levercyp-enzymentest (Gamedi leverpaspoort).