Kinderfruit vaak vervuild met pesticiden

Mandarijn, maar ook ander fruit, zoals appels en sinaasappels, blijken steeds meer vervuild met resten van bestrijdingsmiddelen, aldus een onderzoek van de stichting Foodwatch. Vers fruit wordt beschouwd als een gezond tussendoortje en daardoor als een goed alternatief voor snoep gezien. Favoriet bij kinderen zijn mandarijnen!

Elk jaar neemt de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA), steekproeven uit land- en tuinbouwproducten afkomstig uit binnen- en buitenland. Van de soorten vers fruit die door kinderen in Nederland het meeste worden gegeten komen mandarijnen en sinaasappelen in 2021 op het gebied van pesticiden het slechtst uit de bus.

Bestrijdingsmiddelen op 9 van de 10 producten

Volgens gegevens van de NVWA blijken 9 van de 10 geteste fruitproducten bestrijdingsmiddelen te bevatten: gemiddeld werden maar liefst 4 gifresten per product gevonden. Mandarijnen en sinaasappelen staan bovenaan de lijst als meest vervuild kinderfruit met gemiddeld rond de 5 bestrijdingsmiddelen per monster. Dit wordt vastgesteld door per product monsters te nemen. Als daar pesticiden op worden aangetroffen, wordt die hoeveelheid pesticiden vergelijken met de Maximal Residue Limit (MRL).

De MRL is een wettelijke norm waarin de toegestane hoeveelheid resten van bestrijdingsmiddelen in land- en tuinbouwproducten is vastgelegd. De MRL moet zo laag zijn dat men de aanvaardbare dagelijkse inname en de acute referentiedosis (hoeveelheid van een bestrijdingsmiddel die je binnen 24 uur kan innemen zonder dat dit slecht is voor je gezondheid) niet overschrijdt, wanneer men deze producten eet. Er wordt bij de MRL echter geen rekening gehouden met stapeleffecten, wanneer er residuen van allerlei verschillende soorten pesticiden op een product zijn achtergebleven.

Meer gif op kinderfruit

In 2021 heeft de NVWA in totaal 483 metingen verricht naar residuen van bestrijdingsmiddelen op fruit dat veel door kinderen wordt gegeten. Daarbij werden 109 verschillende soorten bestrijdingsmiddelen aangetroffen. Gemiddeld werden er 3,9 gifresten per product gevonden en was 91% vervuild. Bij 7% van de monsters was sprake van een wetsovertreding.

Kinderfruit is aanzienlijk meer vervuild dan de overige fruitsoorten waar een monster van is genomen. Daarvan bevatte een product gemiddeld 3,1 bestrijdingsmiddelen en was 80% vervuild.

Foodwatch heeft ook gekeken naar de hoeveelheid resten van bestrijdingsmiddelen in rozijnen (dit zijn gedroogde druiven), die ook vaak als ‘gezond’ tussendoortje aan kinderen worden gegeven. Hoewel alle rozijnen erg vervuild bleken, nam de NVWA deze niet uit de handel, omdat de wettelijke normen niet werden overschreden.

Ingrijpen door de NVWA

De NVWA mag pas in actie mag komen als de wettelijke limiet is overschreden of als illegaal gebruik direct bij de teler wordt geconstateerd. Hoewel al in 2005 in Europees verband wettelijk is vastgelegd dat er een methode moet worden ontwikkeld om rekening te houden met de stapeleffecten die de combinatie van bestrijdingsmiddelen mogelijk kan hebben, is deze methode er nog niet.

Daardoor komen in de praktijk de wettelijke limieten niet altijd overeen met de normen voor gezondheidsrisico’s. Aangescherpte gezondheidsnormen worden soms pas na een jaar of langer vertaald in nieuwe wettelijke normen waarop kan worden gehandhaafd. Het gevolg daarvan is dat er soms voedsel in omloop blijft dat weliswaar aan wettelijke normen voldoet maar tegelijkertijd gevaarlijk kan zijn voor de gezondheid.

Zo heeft de NVWA niet ingegrepen en fruit uit de handel gehaald, toen er in 2021 te veel van het insecticide flonicamid werd gevonden op appelen en uit de analyse ook een acuut gezondheidsrisico voor kinderen bleek.
Er werden door de NVWA ook verboden middelen gevonden op appelen en peren van Nederlandse bodem, maar er werd geen verder onderzoek gedaan om vast te stellen of het daadwerkelijk om illegaal gebruik ging.

Geïmporteerde, verboden pesticiden

Omdat de productie en het gebruik van pesticiden in landen buiten de EU niet verboden is, worden we via geïmporteerde levensmiddelen nog steeds blootgesteld aan schadelijke en binnen de EU verboden pesticiden.
Pogingen van de Europese Commissie om strengere regels voor geïmporteerde voedselproducten af te dwingen zijn – door lobby van de pesticidenindustrie – nog niet gelukt. In 2020 beloofde de Europese Commissie in hun ‘Chemicaliënstrategie voor duurzaamheid’ om tegen 2023 met een exportverbod te komen voor deze middelen. Daardoor zouden dan meteen de mensen en het milieu buiten de EU ook beter beschermd worden. Tot op heden is er echter nog altijd geen voorstel voor een exportverbod voor verboden pesticiden en chemicaliën verschenen.

De raadpleging van de Europese Commissie over het verbieden van de uitvoer van “bepaalde gevaarlijke chemische stoffen die in de EU verboden zijn” loopt van 8 mei tot en met 31 juli 2023.

Bijensterfte

Een groeiende hoeveelheid wetenschappelijk bewijs toont aan dat neonicotinoïden (neonics, het meest gebruikte type insecticide) schade toebrengen aan bijen en ons ecosysteem. We zijn van bijen afhankelijk om gewassen te bestuiven; hierdoor zorgen ze mede voor onze voedselzekerheid. Bijen spelen ook een rol in het behouden van biodiversiteit.

Drie van de meest voorkomende neonics mogen in de EU sinds 2018 niet op velden in de EU worden gebruikt, maar onderzoek van Greenpeace UK [1] laat zien dat zeker 8 Europese landen, waaronder Nederland, in 2021 van plan waren om ruim 13.000 ton van deze neonics te exporteren.

Chemische bedrijven dumpen hun bijengif in lage- en middeninkomenslanden buiten de EU, waar veel minder scherpe regels voor het gebruik van pesticiden gelden dan voor landen in de EU. België is de grootste exporteur, verantwoordelijk voor 45% van de geplande export. Nederland staat op de vijfde plaats en exporteerde in 2021 1.695 ton neonics, onder andere naar Cuba en Zambia.

Veel van de landen waar het gif naar wordt geëxporteerd zijn wereldwijd belangrijke hotspots voor biodiversiteit. Zo wordt aangenomen dat Brazilië de thuisbasis is van maar liefst 20% van de resterende biodiversiteit in de wereld. Desondanks was ongeveer 6200 ton van het geplande pesticidenexport bedoeld voor Brazilië.
Verreweg de grootste exporteur van de neonics was het agrochemische bedrijf Syngenta dat in Chinese handen is en het hoofdkantoor in Zwitserland heeft.

Geen risicobeoordeling

Omdat er een chronisch gebrek aan beoordelingscapaciteit bestaat heeft 30 procent van alle goedgekeurde pesticiden in de EU geen bij wet vastgelegde risicobeoordeling gehad. Ze zijn dus niet op basis van nieuwe wetenschappelijke inzichten goedgekeurd, maar allemaal alleen goedgekeurd door een ‘procedurele verlenging’. En dat terwijl het kan gaan om gifstoffen die de hormoonhuishouding kunnen verstoren en in verband worden gebracht met onvruchtbaarheid, aangeboren afwijkingen, overgewicht, diabetes en ADHD.

Kinderen zijn kwetsbaarder

In Nederland heeft volgens Unicef 1 op de 12 kinderen te maken met een hoge mate van vervuiling door pesticiden [2]. De bezorgdheid over de blootstelling van kinderen aan pesticiden is gebaseerd op de intrinsieke toxische eigenschappen en afhankelijk van de dosis, duur en levensduur van blootstelling aan de gifstoffen.

Pesticidengerelateerde ziekten kunnen zich manifesteren tijdens de kindertijd, adolescentie of volwassenheid. Er zijn hogere niveaus van organofosfaatmetabolieten gemeld bij kinderen in vergelijking met volwassen populaties.
Acute vergiftigingen zijn gerelateerd aan blootstelling aan hoge doses, terwijl chronische, subtiele en vertraagde effecten vaak verband houden met blootstelling aan lage doses.

Veel bestrijdingsmiddelen trekken verder het product in dan de schil. Niet-biologische groente en fruit schillen of wassen om de resten van bestrijdingsmiddelen te verwijderen helpt dus niet. Bij biologische landbouw ligt het gebruik van pesticiden aanzienlijk lager en krijgt u veel minder gifstoffen binnen.[3]

Zie ook ons artikel: Bestrijdingsmiddelencocktail: effecten onbekend.

Consumptie van biologisch voedsel, dat dus vrijwel zonder gebruik van pesticiden is geproduceerd, brengt grote gezondheidsvoordelen met zich mee. Tegelijkertijd dient men bij biologische groenten en fruit uit de eigen moestuin echter wel bedacht te zijn op parasieten, die op slecht of niet gewassen groenten kunnen achterblijven en een reëel gevaar voor de gezondheid van de consument vormen.

Marijke Verstege

Update september 2024

Verbetering risicoanalyses van toxines
Mensen worden dagelijks blootgesteld aan een combinatie van verschillende chemicaliën uit verschillende bronnen. Dit bemoeilijkt een goede risicoanalyse. Het Monte Carlo Risk Assessment (MCRA)-platform, ontwikkeld door Wageningen University & Research (WUR) voor het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) maakt het mogelijk om cumulatieve risico’s (CRA) van pesticidenblootstelling te beoordelen. Er is een nieuwe standaard ontwikkeld en bestaande methoden, waarmee bijvoorbeeld de risico’s van nieuwe voorgestelde maximale residu¬niveaus (MRL) voor stoffen in bestaande groepen kunnen worden beoordeeld, zijn verbeterd. Deze methode kan in de toekomst ook voor nieuwe stoffen worden toegepast.
Bij de updates van de bestaande methoden zijn ook recentere gegevens over de aanwezigheid van stoffen, voedselconsumptie uit meerdere landen en extra gezondheidseffecten meegenomen. In de toekomst kunnen er hierdoor nieuwe gegevens en inzichten beschikbaar komen, waardoor de regelgeving beter gevolgd kan worden en het evalueren van risico’s efficiënter en betrouwbaarder wordt gemaakt.

Bron
Samenwerking WUR, RIVM en EFSA verbetert risicoanalyses van toxines; Orthofyto, 26 -08-2024; https://www.orthofyto.com/samenwerking-wur-rivm-en-efsa-verbetert-risicoanalyses-van-toxines.

Update 2025

Kinderen zitten vol schadelijke chemicaliën
Nieuw Amerikaans onderzoek toont aan dat jonge kinderen routinematig tientallen schadelijke stoffen binnenkrijgen via allerlei producten. De chemische belasting is groot, ook al worden veel van deze stoffen niet meegenomen in nationale gezondheidsmetingen. Wetenschappers pleiten daarom voor betere monitoring en strengere regelgeving.
De studie maakt deel uit van het ECHO-programma van de National Institutes of Health (NIH), dat onderzoekt hoe omgevingsfactoren de ontwikkeling van kinderen beïnvloeden. De onderzoekers testten onder meer op ftalaten uit plastic, parabenen uit verzorgingsproducten, bisfenolen uit verpakkingen, pesticiden, vlamvertragers, PAK’s uit verbrandingsprocessen en bacteriedodende middelen uit zeep. Kinderen raken hiermee in contact via voeding, ademhaling, huidcontact en hun speels gedrag. Door hun lage lichaamsgewicht en hogere opname zijn ze extra kwetsbaar.

In urine van 201 kinderen tussen twee en vier jaar oud vonden onderzoekers sporen van 96 verschillende stoffen, waarvan 34 in meer dan 90% van de kinderen voorkwamen. Negen van deze stoffen zijn geen onderdeel van nationale gezondheidsmetingen. Sommige stoffen, zoals triclosan, parabenen en ftalaten, kwamen in de loop der jaren minder voor. Tegelijkertijd steeg het gebruik van alternatieve stoffen, zoals de weekmaker DINCH, het insecticide acetamiprid en het herbicide 2,4-D. Jongere kinderen hadden hogere concentraties dan oudere. Eerstgeborenen hadden minder blootstelling dan hun jongere broers of zussen. Kinderen uit etnische minderheidsgroepen hadden vaker hogere spiegels van bepaalde chemicaliën. Bij vergelijking met de moeders tijdens de zwangerschap bleken kinderen in meerdere gevallen hogere concentraties te hebben van onder andere bisfenol S en pesticiden, wat wijst op aanhoudende blootstelling na de geboorte.
De onderzoekers waarschuwen dat veel van deze stoffen hormonen kunnen verstoren of schadelijk zijn voor hersenontwikkeling. Ze pleiten voor betere biomonitoring en strengere regelgeving. Ouders kunnen de blootstelling beperken door te kiezen voor producten zonder parfum, parabenen of ftalaten, en relatief veilige plasticsoorten te gebruiken, goed te ventileren, regelmatig schoon te maken met een vochtige doek en vaak de handen te wassen. In Nederland worden de plastic-codes 1, 2, 4 en 5 over het algemeen als relatief veilig beschouwd.

Referenties
Oh J, Buckley JP, Kannan K, Pellizzari E, e.a. Exposures to Contemporary and Emerging Chemicals among Children Aged 2 to 4 Years in the United States Environmental Influences on the Child Health Outcome (ECHO) Cohort. Environ Sci Technol. 15 juli 2025;59(27):13594-610.