Houtstook veroorzaakt gezondheidsklachten

Veel mensen vinden een open haard, vuurkorf of houtkachel gezellig. Maar wat voor de één gezellig is, kan bij een ander leiden tot ergernis en gezondheidsklachten. De rook die ontstaat bij het verbranden van hout zorgt voor fijnstof in de lucht. Dat is ongezond voor jezelf en voor je omgeving.

Maar liefst 23 procent van de fijnstof in Nederland is afkomstig van houtkachels en open haarden. In Nederland zijn er zo’n 800.000 van. Wereldwijd wordt op steeds grotere schaal onderzoek gedaan naar de effecten van houtstook in de woonomgeving.

Gezondheidseffecten

Mensen met luchtwegaandoeningen, hart- en vaatziekten, ouderen en kinderen behoren tot de gevoeligste groepen van de bevolking. Zij kunnen meer en eerder klachten ontwikkelen als zij met houtrook in aanraking komen.

De gezondheidseffecten van fijnstof door alle vormen van houtstook worden sterk onderschat, zeker ook de gevolgen voor de stoker zelf. Professor Lars Hein ging in 2018 [1] al uit van in ons land jaarlijks 900 à 2700 sterfgevallen (“vroegtijdig overlijden”) ten gevolge van houtrook.

Toxicologisch onderzoek laat zien dat fijnstof van houtrook even schadelijk of soms schadelijker is dan fijnstof van andere bronnen. Ook bevat houtrook verscheidene stoffen die kanker kunnen verwekken. Onderzoek met vrijwilligers die in experimenten enkele uren zijn blootgesteld aan houtrook, toont aan dat een blootstelling van enige uren al kan leiden tot gezondheidsschade [2].

The American Heart Association waarschuwt ook dat kortstondige blootstelling (een paar uur per week) aan fijnstof PM2.5 negatieve gezondheidseffecten heeft en cardiovasculaire aandoeningen (hart en bloedvaten) kan uitlokken [3].

Houtrook kan je longen irriteren, ontsteking veroorzaken en je vatbaarder maken voor longinfecties zoals SARS-CoV-2, het virus dat COVID-19 veroorzaakt.

Houtrook: mix van chemische stoffen

Bij de verbranding van hout in kachels, haarden en vuurkorven komt een mengsel aan stoffen vrij. Houtrook bevat verschillende stoffen die kanker kunnen verwekken, waaronder fijnstof (PM10 en PM2,5), koolmonoxide, verschillende VOS (vluchtige organische stoffen) PAK’s (Polycyclische aromatische koolwaterstoffen) en roet.

Bij gebruik van open haarden of houtkachels komt een deel van de verbrandingsrook direct binnenshuis terecht. Het grootste deel zal via de schoorsteen worden uitgestoten in de omgeving. Een deel hiervan komt echter weer terug in huis door kieren en door ventilatie. Plaatselijk kan de luchtverontreiniging bij windstil weer hoog oplopen.

Open en gesloten houtkachels

Open kachels en haarden gebruiken lucht uit de kamer waar ze in staan, want ze hebben geen aparte aanvoerpijp voor lucht. Dit is ook zo als er glas of een deurtje voor de vlammen zit. Als er niet genoeg verse lucht de kamer in komt, bijvoorbeeld omdat het raam of ventilatierooster dicht is, ontstaat er onderdruk. Verbrandingsgassen, die o.a. koolmonoxide bevatten, gaan dan niet via de schoorsteen naar buiten, maar komen de kamer in. Het is tijdens het stoken écht nodig om een raam of ventilatierooster open te zetten, want bijvoorbeeld een houtkachel gebruikt maar liefst 250 kubieke meter lucht per uur!

Gesloten houtkachels hebben een extra pijp naar buiten om de lucht voor het vuur aan te voeren. Daardoor zijn ze veiliger en hebben ze ook een hoger rendement dan open kachels.

Koolmonoxide

Bij alle kachels moet je opletten dat er geen koolmonoxide (CO) vrijkomt. Koolmonoxide ontstaat als er niet genoeg zuurstof is voor de verbranding. Klachten die voorkomen wanneer er koolmonoxide in de lucht zit, zijn: vermoeidheid, hoofdpijn en ademhalingsproblemen. Jaarlijks overlijden in Nederland gemiddeld 10 tot 15 personen door koolmonoxidevergiftiging.

Enkele honderden mensen per jaar belanden hierdoor in het ziekenhuis. Het is verstandig om een koolmonoxidemelder in huis op te hangen. Deze geeft een alarmsignaal voordat de hoeveelheid CO in de lucht gevaarlijk wordt.
Bij pelletkachels is er nog een extra risico op koolmonoxidevergiftiging. Als je de pelletkorrels los opslaat in een ruimte, dan kan in die ruimte koolmonoxide ontstaan.

Uitstoot fijnstof

De uitstoot van fijnstof door houtstook in Nederland is ongeveer de helft van die van wegverkeer. De fijnstofuitstoot van wegverkeer neemt af, omdat auto’s op dit gebied aan steeds strengere eisen moeten voldoen, terwijl de uitstoot door houtrook juist toeneemt.

De onderstaande cijfers zijn gebaseerd op de geschatte uitstoot per kilo hout en uitstootcijfers van modellen vrachtwagens uit 2014:

• Open haard per kilo gestookt hout: evenveel fijnstof als autorit van 580 kilometer,
• Moderne houtkachel per kilo gestookt hout: evenveel fijnstof als vrachtenwagenrit van 350 kilometer,
• Vuurkorf per kilo gestookt hout: evenveel fijnstof als vrachtwagenrit van 3000 kilometer.

Normen beschermen onze gezondheid niet

In Nederland is de lucht bijna overal ongezond. Alleen op Vlieland en Schiermonnikoog kan je nog gezonde lucht inademen. De grootste oorzaak is het verkeer. Via deze site kun je de plekken met de meeste luchtvervuiling zien. Daar adem je te veel stikstofdioxide of fijnstof in. Je kan hierdoor kortademig worden, of last krijgen van astma of een hartaanval.

De World Health Organisation (WHO) heeft op 22-9-2021 de advieswaarden aangepast op basis van jaren wetenschappelijk onderzoek. Deze waarden zijn veel lager (strenger) dan de eerdere advieswaarden uit 2005. De lucht is volgens de WHO dus op veel meer plekken ongezond dan eerder werd gedacht.

Nieuwe advieswaarden:
NO2 10 (was 40)
PM2,5 5 (was 10)
PM10 15 (was 20)

De Gezondheidsraad heeft bevestigd dat de Europese normen onze gezondheid niet voldoende beschermen. Ook bij lagere concentraties fijnstof komt onze gezondheid in gevaar.

Houtrookonderzoek

In opdracht van onder andere het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en de Europese Unie (IRAS) is in het stookseizoen van 2020-2021 een onderzoek naar houtrook gestart. Dit onderzoek moet inzicht geven in de relatie tussen blootstelling aan houtrook en gezondheidsklachten. Ook is de verwachting dat het inzicht biedt in de mogelijkheden van specifieke meetapparatuur voor het meten van houtrook voor handhaving door gemeenten.

Europese richtlijn

Vanaf 1 januari 2022 geldt voor alle nieuwe kachels en haarden die verwarmen op hout of pellets de Europese richtlijn ’Ecodesign’. Toestellen met zo’n keurmerk verbranden efficiënter en duurzamer dan oudere apparaten.

Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat beziet momenteel hoe luchtverontreiniging door houtstook te verminderen valt. Gemeenten is gevraagd de inwoners op te roepen om bij windstil en mistig weer geen hout te verbranden.

Wanneer kan het vuur beter uit blijven?

Veel mensen vinden een brandend haardvuurtje gezellig, maar helaas is de rook ongezond voor jezelf en je omgeving. Wil je rekening houden met je buren? Laat de open haard of houtkachel dan in ieder geval uit als het windstil of mistig is. Bij dit weer blijft de rook namelijk lang hangen, waardoor de lucht om je huis erg ongezond wordt.

Steek de open haard of houtkachel alleen bij speciale gelegenheden aan, voor de sfeer. Het is niet zo efficiënt om je huis te verwarmen met een open haard of houtkachel, want een groot deel van de warmte vliegt via de schoorsteen naar buiten.

Bekijk voordat je de haard aansteekt eerst even de Stookwijzer. Zo weet je wanneer het vuur beter uit kan blijven. Gebruik ook de stooktips om minder ongezond te stoken.

Stooktips

Door de onderstaande stooktips toe te passen stook je minder ongezond.

1. Stook alleen droog hout. Dit is te herkennen aan een schors die loslaat en aan barsten in het hout. Droog hout geeft de minste rook en fijnstof. Een vochtpercentage van 15-20 procent is goed. Je kunt dit meten met een vochtmeter. Zelfgehakt hout moet je minstens 2 jaar laten drogen. Gebruik haardhout dat uit verantwoord beheerd bos komt Je herkent het aan het FSC- of PEFC-keurmerk. De stukken hout moeten niet groter zijn dan 6-7 cm.
2. Stook nooit hout dat is geverfd, gebeitst, geïmpregneerd of gelijmd (bijv. spaanplaat of laminaatvloeren). Dat is verboden, omdat bij verbranding hiervan zware metalen vrijkomen. Het is ook verboden papier of karton te verbranden, omdat dat veel rook en vliegas veroorzaakt.
3. Laat het hout niet smoren door de luchttoevoerklep dicht te schuiven, en laat het vuur vanzelf uitbranden. Door het hout te smoren kunnen er extra veel schadelijke stoffen ontstaan (zoals kankerverwekkende koolwaterstoffen (PAK’s ) en koolmonoxide). Als het te warm wordt, kan je beter een raampje open zetten en minder hout op het vuur gooien.
4. De manier waarop je de kachel of haard aansteekt maakt veel uit voor hoeveel fijnstof er vrijkomt. Volg daarom voor het aansteken van het vuur de instructies van de fabrikant van de kachel of haard. Gebruik nooit spiritus of andere brandbare vloeistoffen om het vuur aan te steken, dat is gevaarlijk.
5. Laat de schoorsteen minstens één keer per jaar goed vegen, zodat de rook goed naar buiten kan. Je hebt daardoor ook minder kans op een schoorsteenbrand.
6. Zorg voor goede luchttoevoer. Zet bij een open haard de klep in de schoorsteen helemaal open, en bij een oudere houtkachel de luchttoevoerklep van de kachel. Nieuwere houtkachels regelen de luchttoevoer automatisch. Bij voldoende ventilatie door de ventilatieroosters of door een raampje open te zetten kan het vuur lucht (zuurstof) aantrekken en kan de rook via de schoorsteen naar buiten.
7. Een goed vuur heeft gele vlammen die niet flakkeren en er komt hierbij bijna geen rook uit de schoorsteen. Oranje vlammen en donkere rook geven aan dat de verbranding niet goed is: zet dan een raampje open voor meer zuurstoftoevoer.

Houtstookoverlast bespreken

Met de forse toename van houtstook binnen- en buitenhuis in ons land, ondervinden meer mensen er hinder van. Ze kunnen er ziek van worden en veel mensen vinden de rook ook stinken. Probeer de overlast met de houtstoker te bespreken. Vertel hem waar je precies last van hebt en overleg wat hij kan doen om de overlast te beperken.

Houd in een logboekje bij wanneer je last had. Dat kan helpen bij het oplossen van het probleem. Daarnaast kun je de gegevens nodig hebben als je een officiële klacht indient.
Als de gesprekken niet tot een oplossing leiden kun je een klacht indienen bij de gemeente of GGD. Je kunt eventueel ook een meting uit laten voeren.

Alternatieven voor houtkachel of open haard

Pelletkachel
Deze wordt vaak genoemd als goed alternatief voor houtstook. Pelletkachels stoten weliswaar minder fijnstof (roet) PM10 en PM2.5 uit maar veel meer ultrafijnstof, wat nog veel schadelijker is. Zie dit artikel.
Bovendien worden pelletkorrels gemaakt van (afval)hout van bomen. Het productieproces hiervan vraagt zeer veel fossiele brandstof voor: zagen, tot poeder malen, drogen, persen, verpakking en transport.(Afval)hout kan beter gebruikt worden voor het maken van meubelplaat (spaanplaat), zaagsel, e.d., want dan wordt CO2 opgeslagen.

Gashaard
Een gashaard is makkelijker in gebruik dan een pelletkachel en geeft, nog los van de voor het productieproces van pellets benodigde CO2, 2 tot 3x minder CO2-uitstoot dan houtstook.

Elektrische haard
Dit is een haard op stroom. De échte warmte van vuur heb je er niet van, maar er zit vaak wel een verwarmingsfunctie op.

Bio-ethanolhaard
Bio-ethanolhaarden branden met echt vuur. Je hebt geen schoorsteen nodig, want ze stoten geen giftige dampen uit, en er komt geen roet vrij. De brandstof is alcohol, geproduceerd uit milieuvriendelijk en biologisch materiaal, zoals bijvoorbeeld aardappels en maïs.

Marijke Verstege

Update maart 2023

TNO: extra maatregelen nodig vanwege uitstoot van oude houtkachels

Onderzoeksinstituut TNO waarschuwt dat er extra beleid nodig is om te voorkomen dat overlast door houtrook uit kachels toeneemt. Volgens TNO duurt het te lang voor oude kachels worden vervangen door modernere en schonere kachels. Geschat wordt dat er nog zo’n 75.000 kachels van vóór 2000 zijn, toen er werd begonnen met het uitgeven van een keurmerk voor kachels.

De verkoop van haarden en kachels is in 2022 is met 45 procent gestegen ten opzichte van 2011. Dit is te wijten aan de hoge energieprijzen, waardoor mensen meer hout zijn gaan stoken. De verkoop van kachels met een ecologisch keurmerk, die veel minder fijnstof uitstoten, ging weliswaar met 30 procent omhoog, maar tegelijkertijd werden tweedehands oude, viezere kachels volop aangeboden. Volgens TNO is er een verschil in fijnstof-uitstoot tussen beide kachels van minstens een factor zes.

Het verbranden van hout veroorzaakte in 2020 ruim een kwart van de fijnstof in Nederland. Dat is vier keer zoveel als de fijnstofuitstoot door het wegverkeer. TNO wijst er ook op dat de houtrook vrijkomt op plekken waar mensen verblijven, bijvoorbeeld in woonwijken. De rook van kachels kan gezondheidsproblemen veroorzaken, zoals kanker, luchtwegaandoeningen of hart- en vaatziekten.

Uit onderzoek door TNO blijkt dat de stikstofemissie met nog eens 25 procent toeneemt, als er door de hogere energieprijzen meer hout wordt gestookt en er geen extra maatregelen komen om bestaande, oudere kachels te vervangen.

Utrecht: goed voorbeeld

Utrecht wil dat het vuurtje vaker uit blijft. Daarom konden inwoners van de gemeente Utrecht tot 31 december 2022 een aanvraag doen om subsidie te krijgen als ze hun open haard of kachel lieten verwijderen of een oude haard of kachel vervingen door een moderne, minder vervuilende kachel. De oude kachel moest ingeleverd worden bij een afvalscheidingsstation in Utrecht, om te voorkomen dat deze tweedehands wordt aangeboden.

De subsidie kon oplopen tot 2000 euro. Met deze regeling wilde de stad de luchtvervuiling verminderen. De gemeente schreef hierover dat houtstook door particulieren een van de belangrijkste bronnen van luchtvervuiling is waar de stad zelf invloed op kan uitoefenen.

Bronnen

1.TNO: extra maatregelen nodig vanwege uitstoot van oude houtkachels; NOS, 21 maart 2023.
2.Utrecht geeft geld aan inwoners die stoppen met stoken; NOS, 1 december 2021.

Update mei 2024

Blootstelling aan fijnstof leidt tot mentale problemen
Luchtverontreiniging omvat giftige gassen en deeltjes.
Het begrijpen van het potentiële effect van luchtverontreiniging op de geestelijke gezondheid wordt steeds belangrijker, gezien de menselijke en maatschappelijke kosten van een slechte geestelijke gezondheid, de mondiale verschuiving naar het leven in de stad en de door uitstoot veroorzaakte klimaatverandering.

Luchtverontreiniging kan via talrijke routes een negatieve invloed hebben op de geestelijke gezondheid, onder meer door de bloed-hersenbarrière aan te tasten, neuro-ontsteking en oxidatieve stress te bevorderen, en door rechtstreeks de hersenen binnen te dringen en het weefsel daarin te beschadigen.

In een longitudinaal geboortecohortonderzoek met 9065 deelnemers tussen de 13 en 24 jaar, van wie gegevens over de geestelijke gezondheid bekend waren, werd een hogere blootstelling aan fijnstof (PM 2,5) tijdens de zwangerschap en de kindertijd geassocieerd met meer psychotische ervaringen en blootstelling tijdens de zwangerschap met hogere depressiecijfers.
De gemiddelde blootstelling aan fijnstof op 12-jarige leeftijd lag boven de drempelwaarden van de Wereld Gezondheids Organisatie (WHO).

Blootstelling aan fijnstof tijdens de vroege levensjaren zou schadelijk kunnen zijn voor de geestelijke gezondheid, gezien de uitgebreide hersenontwikkeling en epigenetische processen die plaatsvinden in de baarmoeder en tijdens de kindertijd. Blootstelling aan luchtvervuiling zou ook kunnen leiden tot beperkte groei van de foetus en vroeggeboorte, die beide risicofactoren zijn voor psychopathologie.

Bron
Air and Noise Pollution Exposure in Early Life and Mental Health From Adolescence to Young Adulthood; Joanne B. Newbury, Jon Heron, James B. Kirkbride et al; JAMA Netw Open. 2024;7(5):e2412169; doi.org/10.1001/jamanetworkopen.2024.12169; https://jamanetwork.com/journals/jamanetworkopen/fullarticle/2819070

Zie ook ons archief:
https://www.natuurdietisten.nl/wierook-geurige-maar-zeer-giftige-lucht/