Berberine: krachtige en veelzijdige fytonutriënt

Berberine is een alkaloïde, een belangrijke bioactieve stof die al eeuwenlang wordt gebruikt in de geneeskunde, vooral in de Chinese en Ayurvedische (India)geneeskunde, maar ook in Japan, Iran, Rusland, Amerika en Europa. Berberine heeft opmerkelijke fysiologische effecten. De wetenschappelijke belangstelling voor berberine is sterk toegenomen en de geneeskrachtige eigenschappen en achterliggende werkingsmechanismen van berberine zijn uitgebreid onderzocht en in kaart gebracht.

Wat is berberine?

De alkaloïde verbinding dankt zijn naam aan het Berberis-geslacht planten, waaronder Berberis vulgaris en Coptis chinensis, waaruit het wordt gewonnen. Met name de bast, wortels, wortelstokken en stengelschors van verschillende planten bevatten aanzienlijke hoeveelheden berberine.

De meest bekende plant is de Berberis vulgaris, ook bekend als de zuurbes. Berberine komt als stof voor in vele andere planten, waaronder Berberis aristata (boomgeelwortel), Coptis chinensis (Chinese gouddraad) en Hydrastis canadensis (goudzegel), B. croatica, B. aquifolium. B. sibirica, Coptis japonica, Sanguinaria (S. canadensis), Hydrastis (H. canadensis), Xanthorhiza (X. simplicissima), Phellodendron (P. chinense, P. amurense), Chelidonium (C. majus), Argemone (A. mexicana) en Thalictrum (T. flavum)

Berberine wordt geïsoleerd uit deze planten en wordt ingezet als voedingssupplement, meestal in de vorm van berberine(hydro)chloride of berberinesulfaat. Berberine is een bittere benzylisoquinoline alkaloïd. De felgele kleur kan ook worden gebruikt als kleurstof om mee te verven.

Onderzoek naar berberine

In Aziatische landen (met name China) wordt berberine sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw op grote schaal gebruikt vanwege het goede veiligheidsprofiel en de effectiviteit bij maagdarminfecties en diarree. Berberine wordt voorgeschreven bij diverse aandoeningen zoals diabetes type 2, hypertensie, hartfalen, ontstekingen en leverziekten.

De wetenschappelijke belangstelling voor berberine is sterk toegenomen sinds de eeuwwisseling. Het aantal gepubliceerde preklinische studies (in-vitro- en dierstudies) is hoger dan het aantal klinische (humane) studies, maar gelukkig komt hier verandering in.

Waar wordt berberine bij gebruikt?

Berberine heeft een breed scala aan farmacologische effecten, onder meer:

• antimicrobiële,
• weerstandsverhogende,
• ontstekingsremmende,
• immunomodulerende,
• pijnstillende,
• antiallergische,
• antioxidatieve,
• bloedglucose- en lipidenverlagende,
• orgaanbeschermende,
• neuroprotectieve,
• atheroscleroseremmende,
• bloeddrukverlaging,
• gunstige invloed op de darmbarrièrefunctie (tight junctions),
• darmmicrobioomherstel en het gaat diarree tegen.

Zie hieronder een overzicht van aandoeningen waar berberine bij wordt gebruikt:

• Preventie en (aanvullende) behandeling van (maagdarm)infecties (bacteriën, virussen, schimmels, parasieten)
• Lekkende darm, intestinale dysbiose
• Refluxoesofagitis
• Infectieuze diarree
• PDS-D (prikkelbare darmsyndroom met overwegend diarree)
• Inflammatoire darmziekten
• Gastritis, ulcus pepticum
• Preventie verklevingen na buikchirurgie
• Preventie darmontsteking (enteritis) en longbeschadiging door bestraling
• Ondersteuning en regulatie immuunsysteem bij (chronische) ontstekingsziekten, allergieën en auto-immuunaandoeningen
• Dislipidemie (hypercholesterolemie, hypertriglyceridemie)
• Metabool syndroom
• Hart- en vaatziekten (atherosclerose, hypertensie, hartritmestoornis, ischemische hartziekte, hartfalen, abdominale aorta-aneurysma)
• Leveraandoeningen (niet-alcoholische leververvetting, fibrose, cirrose)
• Overgewicht/obesitas
• Diabetes
• Polycysteus-ovariumsyndroom (PCOS)
• Trombocytopenie
• Preventie (recidivering) colorectale adenomen
• Familiaire adenomateuze polyposis (FAP)
• Mogelijke ondersteuning bij kanker, neurodegeneratieve ziekten, stemmingsstoornissen (depressie, angst), post-traumatische stressstoornis (PTSS), schizofrenie en psychose
• Post-covid
• Mondaften

Het wordt afgeraden om berberine te gebruiken bij zwangerschap, het geven van borstvoeding en een lage bloeddruk.

Antimicrobieel effect van berberine

Berberine heeft ook antimicrobiële effecten, waardoor het een potentieel nuttig middel is bij de behandeling van infecties. Het is effectief gebleken tegen verschillende micro-organismen, waaronder bacteriën, virussen, schimmels en parasieten. Berberine werkt in op de celwanden en celmembranen, evenals op het DNA en RNA van een breed scala aan pathogenen. Het verstoort het celmembraan en veroorzaakt schade door reactieve zuurstofsoorten (ROS) te vormen.

Berberine versterkt ook de activiteit van verschillende antibiotica en antischimmelmiddelen, wat synergetische antibacteriële activiteit aantoont. Het heeft een schadelijk effect op de biofilm-matrix (slijm geproduceerd door micro-organismen, waarin zij overleven) van verschillende pathogenen, waaronder bacteriën en gisten met een sterke resistentie tegen antibiotica of antimycotica.

Diabetes type 2 en berberine

Een van de bekendste toepassingen van berberine is bij de behandeling van diabetes type 2. Diverse onderzoeken tonen aan dat berberine de bloedsuikerspiegel aanzienlijk kan verlagen bij mensen met diabetes type 2.

Berberine:

1. Verlaagt insulineresistentie, waardoor het bloedsuikerverlagende hormoon insuline effectiever wordt.
2. Verhoogt de glycolyse, waardoor het lichaam suikers in de cellen kan afbreken.
3. Vermindert de suikerproductie in de lever.
4. Vertraagt de afbraak van koolhydraten in de darmen.
5. Verhoogt het aantal gezonde bacteriën in de darmen.

In een onderzoek uit 2008 onder 116 mensen met diabetes, verlaagde het innemen van 1 gram berberine per dag de nuchtere bloedsuikerspiegel met 20%. Het verlaagde ook hemoglobine A1c (HbA1c), een marker voor de langdurige regulering van de bloedsuikerspiegel, met 12% en verbeterde de niveaus van bloedlipiden zoals cholesterol en triglyceriden.

Volgens een review studie waarbij 14 onderzoeken werden beoordeeld, kan berberine net zo effectief zijn als bepaalde orale diabetesmedicatie, waaronder metformine, glipizide en rosiglitazon.

Berberine en hart & vaatziekten

Naast de effecten op diabetes is berberine ook bestudeerd voor mogelijke voordelen bij de behandeling van hart- en vaatziekten. Onderzoek heeft aangetoond dat berberine kan helpen bij het verlagen van de bloeddruk en de endotheelfunctie kan verbeteren, wat belangrijk is voor de gezondheid van bloedvaten.

Volgens een review studie waarbij 16 onderzoeken werden beoordeeld, zou berberine kunnen helpen bij het:

1. Verlagen van het totale cholesterol.
2. Verlagen van het LDL (slechte) cholesterol.
3. Verlagen van de triglyceriden in het bloed.
4. Verhogen van het HDL (goede) cholesterol.

In oudere onderzoeken is aangetoond dat berberine het apolipoproteïne B met 13-15% verlaagt, wat een belangrijke risicofactor is voor hartziekten. Volgens sommige onderzoeken werkt berberine door het remmen van een enzym genaamd PCSK9. Dit leidt ertoe dat meer LDL-cholesterol uit de bloedbaan wordt verwijderd (21).

Diabetes, hoge bloedsuikerspiegels en obesitas zijn ook belangrijke risicofactoren voor hartziekten. Berberine lijkt als supplement deze aandoeningen te verbeteren.

Berberine wordt over het algemeen goed verdragen, met weinig bijwerkingen gemeld in klinische studies. Toch moet men voorzichtig zijn met het gebruik van berberine, is de praktijkervaring van natuurdiëtisten.

Het kan echter interageren met bepaalde medicijnen, waaronder die gebruikt worden voor de behandeling van hoge bloeddruk en diabetes.
Het is dus belangrijk om met een natuurdiëtist, natuurgeneeskundige of orthomoleculair therapeut te overleggen voordat een berberine supplementen wordt gebruikt.

Berberine en CYP-enzymen

Berberine kan interageren met verschillende cytochroom P450-enzymen (CYP-enzymen) in de lever, wat invloed kan hebben op het metabolisme van andere geneesmiddelen die door dezelfde enzymen worden verwerkt. Specifieker gezegd: berberine staat bekend om zijn remmende effecten op bepaalde CYP-enzymen.

Onderzoek suggereert dat berberine voornamelijk het CYP3A4-enzym remt. CYP3A4 is betrokken bij het metabolisme van veel geneesmiddelen, waaronder sommige statines, immunosuppressiva en antivirale middelen. Door remming van CYP3A4 kan berberine het metabolisme van deze geneesmiddelen vertragen, wat de bloedspiegels ervan kan verhogen.

Het is belangrijk om te benadrukken dat berberine-interacties met geneesmiddelen variabel kunnen zijn en afhankelijk zijn van de specifieke medicatie die wordt gebruikt. Daarom is het essentieel voor individuen die berberinesupplementen overwegen om met hun arts of apotheker te overleggen, vooral als ze ook medicijnen gebruiken, om mogelijke interacties en bijwerkingen te bespreken.

Interactie

• Berberine heeft onder meer bloedglucoseverlagende, lipidenverlagende, bloeddrukverlagende en plaatjesaggregatie-remmende effecten. Mensen die cholesterolverlagers, antidiabetica, antistollingsmedicatie, bloedplaatjesaggregatieremmers of antihypertensiva gebruiken, dienen hiermee rekening te houden.
• Berberine verhoogt mogelijk de bloedspiegel van digoxine en metformine (dierstudies).
• In een humane pilotstudie zorgde berberine (driemaal daags 300 mg) voor significante verlaging van de activiteit van de cytochroom P450-enzymen CYP2D6, CYP2C9 en CYP3A4. Waarschijnlijk is dit effect dosisafhankelijk. Het impliceert dat de bloedspiegel (en de biologische beschikbaarheid) van medicijnen, die door CYP2D6, CYP2C9 en/of CYP3A4 worden omgezet, (sterk) kan stijgen bij gelijktijdig gebruik van berberine. Omdat veel medicijnen door CYP3A4 worden afgebroken, is het belangrijk op interacties bedacht te zijn.
• Gebruik berberine liever niet in combinatie met macroliden (zoals erytromycine, claritromycine en azitromycine) vanwege een verhoogde kans op cardiotoxiciteit. Statines in combinatie met berberine verhoogt de kans op (ernstige) cardiotoxiciteit. Voor zover bekend is het wèl veilig om berberine te combineren met rode gist rijst.
• Preklinisch onderzoek suggereert dat berberine antidepressieve effecten heeft, mede door remming van het enzym monoamine oxidase. Of berberine in normale doseringen de werking van MAO-remmers kan versterken, is nog onbekend.
• De plasmaspiegel van ciclosporine stijgt significant bij gelijktijdig gebruik van berberine (driemaal daags 200 mg). Mede bepaald door de activiteit van de effluxpomp P-glycoproteïne en CYP3A4. Dit is in verschillende humane studies aangetoond. Het is mogelijk berberine te blijven gebruiken als de dosis ciclosporine wordt aangepast, in overleg met een apotheker.

Gebruiksadvies Berberine

Berberine wordt bij voorkeur verdeeld over de dag bij de maaltijd ingenomen. In de praktijk worden bijwerkingen gemeld, wanneer men een te grote dosis in één keer inneemt.

Contra-indicaties:

• Zwangerschap en het geven van borstvoeding;
• Lage bloeddruk;
• Specifieke CYP-enzym afwijkingen (Lever DNA Farmaco paspoort).

Veiligheid

Berberine mag langdurig worden gebruikt en heeft een lage toxiciteit in de aanbevolen dosering passend bij de aandoening in overleg met arts, natuurdiëtist, orthomoleculair arts, herborist, fytotherapeut, orthomoleculair therapeut.

Bij hogere doseringen rapporteren mensen klachten, met name maag-darmklachten (zoals winderigheid, constipatie, diarree, opgeblazen gevoel). Deze klachten verdwijnen meestal binnen 4 weken. Soms is het nodig de dosis per dag te verlagen of de doses om de dag in te nemen. Maag-darmklachten treden minder vaak op als berberine na de maaltijd wordt ingenomen.

Maaike Soetermans, natuurdiëtist.

Update:

Een meta-analyse toont de werkzaamheid van berberine aan bij het verbeteren van de leverenzymen, het lipidenprofiel en de insulinegevoeligheid bij NAFLD-patiënten. Deze resultaten geven aan dat berberine veelbelovend is als aanvullende therapie voor NAFLD.

Nie Q, Li M, Huang C et al. The clinical efficacy and safety of berberine in the treatment of non-alcoholic fatty liver disease: a meta-analysis and systematic review. J Transl Med. 2024; 22(1):225 doi:10.1186/s12967-024-05011-2  https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10908013/